اثر اقتصادی بایکوت اسرائیل

در ابتدا بد نیست گریزی تاریخی به بایکوت بزنیم. به‌عنوان مثال، در قرن نوزدهم، صاحبان کارخانه‌‌‌های اسکاتلندی، انگلیسی و آمریکایی برای مقابله با فعالیت‌‌‌های اتحادیه‌‌‌های صنفی گاهی اقدام به تعطیلی کارخانه‌‌‌ها می‌کردند، نازی‌‌‌ها در دهه۱۹۳۰ از با‌یکوت‌‌‌های اقتصادی علیه کسب‌وکارهای اقتصادی یهودیان استفاده می‌کردند و مخالفان تبعیض نژادی در ایالات متحده از بایکوت‌‌‌‌های اجتماعی و اقتصادی علیه فعالان حقوق مدنی در دهه۱۹۶۰ استفاده می‌‌‌کردند. در سال ۲۰۰۵، سازمان‌های جامعه مدنی فلسطینی جنبشی به نام «بایکوت، وا‌‌‌گذاری و تحریم» (BDS )¹ در جهت فشار ملایم اقتصادی و فرهنگی بر اسرائیل به ازای حمایت از فلسطینیان تشکیل دادند. BDS ترکیبی خودجوش از افراد و گروه‌‌‌ها با اهداف سیاسی مختلف است و برخی از حامیان فقط می‌‌‌خواهند مخالفت خود را با اسرائیل یا حکومت نظامی اسرائیل در برابر مردم فلسطینی بیان کنند.

برای آن دسته از حامیان BDS که اهداف سیاسی را ترغیب می‌کنند، بسته به نوع هدف ترسیم‌شده، از طریق این جنبش به دنبال اعمال فشار بر اسرائیل و تحمیل هزینه‌های بیشتر بر آن هستند؛ به‌نحوی‌که اسرائیل را مجبور به تغییر رفتار کنند یا با خروج از نوار غزه موافقت کنند یا دولت خود را منحل کنند. یکی از اهداف BDS تهدید اقتصاد اسرائیل است که بی‌شباهت به آپارتاید دهه۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی در آفریقای جنوبی نیست. براساس طبقه‌‌‌بندی فریدمن از بایکوت، این نوع بایکوت یک بایکوت اختیاری است که با تغییر جهت بازار به سمت مصرف کالاهای مطلوب‌‌‌تر و دور کردن مصرف‌کنندگان از کالاهای نامطلوب، بر کارآیی بازار اثر می‌گذارد.

کالاهای صادراتی اسرائیل را می‌توان به دو دسته کالاهای مصرفی (نهایی) و کالاهای واسط (میانی) طبقه‌بندی کرد. کالاهای مصرفی از جمله مواد غذایی، آرایشی و لباس هستند که حدود ۳۶درصد از کالاهای صادراتی اسرائیل را در سال۲۰۲۴ تشکیل داده است. صادرات این دسته از کالاها از دسامبر ۲۰۲۳ تا فوریه ۲۰۲۴، حدود ۱۴درصد افزایش یافته است . ²دسته دوم، کالاهای واسط شامل نیمه‌‌‌رساناها و قطعات کامپیوتری، داروها و سایر محصولاتی هستند که به راحتی قابل جایگزینی نیستند. این دسته از کالاها حدود ۶۳درصد از کالاهای صادراتی اسرائیل را تشکیل داده است. بر اساس آمارهای موجود، کالاهای واسط نقش پررنگ‌تری در اقتصاد اسرائیل بازی می‌کنند و قرار دادن آنها در لیست بایکوت‌های BDS، بسیار پیچیده خواهد بود. غالب کالاهای تحریم‌شده، کالاهای مصرفی از جمله برندهای جهانی شامل مک دونالد، استارباکس، دانکین، برگر کینگ و شوران هستند. از آنجا که پیدا کردن داده برای تمام کالاهای لیست امکان‌پذیر نیست، در اینجا به یکی ازمعروف‌ترین برندهای لیست اشاره می‌کنیم.

بر اساس گزارش مالی فصلی استارباکس در سه‌ماه اول سال ۲۰۲۴ (تا ۳۱ مارس)، فروش فروشگاه‌‌‌های جهانی استارباکس ۴درصد کاهش یافته است. در سه ماه مشابه سال۲۰۲۳، فروش جهانی این شرکت ۱۱درصد افزایش داشت. فروش جهانی استارباکس را می‌توان به دو بازار آمریکای شمالی و ایالات متحده و بازار بین‌المللی تقسیم کرد:‌‌‌

• در سه ماه اول سال ۲۰۲۴، فروش در آمریکای شمالی و ایالات متحده ۳درصد کاهش یافته که این کاهش ناشی از کاهش ۷ درصدی تراکنش‌ها باوجود افزایش۴‌درصدی در پرداخت مشتریان بوده است. در همان فصل سال گذشته، فروش ۱۲درصد افزایش داشته که شامل ۶درصد افزایش در تراکنش و ۶درصد افزایش در مقدار پرداختی مشتریان بوده است.

• در سه ماه اول سال ۲۰۲۴، فروش در فروشگاه‌‌‌های بین‌المللی ۶درصد کاهش یافت که این کاهش ناشی از ۳درصد کاهش در تراکنش و ۳درصد کاهش در مقدار پرداختی مشتریان است. فروش فروشگاه‌‌‌های چین ۱۱درصد کاهش یافت که متاثر از ۸درصد کاهش در مقدار پرداختی مشتریان و ۴درصد کاهش در تراکنش است. در فصل اول سال گذشته، فروش‌‌‌ بین‌المللی ۷درصد و فروش‌‌‌ چین ۳درصد افزایش یافت.

کاهش فروش در فروشگاه‌‌‌های بین‌المللی منجر به اخراج ۲۰۰۰ کارگردر مارس ۲۰۲۴ بعد از ۶ماه کاهش در فروش شد. اکثر این کارگران در شعبه‌های این کمپانی در منطقه خلیج فارس مشغول به کار بودند(۵ مارس CNBC). اگرچه این کاهش در فروش تماما متاثر از بایکوت نیست، اما حتی در اظهارات استارباکس، به خطرتاثیر منفی بایکوت از سوی مصرف‌کنندگان بر برند این شرکت اشاره شده است. در ایالات متحده، جدیدترین گزارش انجمن ملی قهوه نشان می‌‌‌دهد که مصرف قهوه در قیاس با ۲۰سال گذشته افزایش یافته است. در چین، مصرف قهوه همچنان در حال افزایش است. بنابراین تقاضای قهوه کاهش نیافته است. البته به‌دلیل تورم پس از دوران کرونا، مردم الگوهای مصرف خود را تغییر داده و قهوه ارزان‌‌‌تری را از فروشگاه‌‌‌های رقیب مصرف می‌‌‌کنند. این توضیح ممکن است برای بازار بین‌المللی درست باشد، اما توضیح مناسبی برای بازار آمریکا نیست.

در مقایسه با سایر کافه‌‌‌هایی که رقابت‌‌‌کننده‌‌‌های اصلی استارباکس هستند، فروش دانکین و کافه کوستا نیز کاهش یافته‌است. اما هر دوی این کافه‌‌‌ها به‌طور غیرمستقیم تحت‌تاثیر بایکوت قرار گرفته‌‌‌اند؛ زیرا متعلق به شرکت‌هایی هستند که اسرائیل را حمایت می‌‌‌کنند. پس، آیا این کاهش در فروش فقط نتیجه‌‌ تورم پس از کووید است یا بایکوت هم اثر داشته است؟ برای بررسی دقیق‌تر، نیاز به داده‌‌‌های بیشتری است، اما درکل اثرمنفی اقتصادی بایکوت را نمی‌توان انکار کرد.

از دکتر حورا مجیدرضایی بابت ویراستاری متن سپاسگزارم

1. Boycotts, Divestment, and Sanctions

2 . آمار بر گرفته از بانک جهانی است.