گروه گردشگری، شیما رئیسی: نگاهی به سیستم تعطیلات سایر کشورها و استفاده از تجارب آنها در مسیر نظم بخشیدن به تعطیلات مناسبتی و آخر هفته، می‌تواند راه‌حل‌هایی منطقی و آزمون شده برای گشایش گره نظام تعطیلات در ایران ارائه کند. ‌اما با این‌همه و درحالی‌که ایران تنها کشوری است که تعطیلات آخر هفته‌اش یک روزه است، هنوز از این تجارب بهره گرفته نشده و بحث‌هایی که پیرامون آن شکل گرفته پایان نیافته است و حتی ابعاد پیچیده‌تری به خود می‌گیرد.

در همین رابطه، جعفر خیرخواهان، ‌اقتصاددان معتقد است که در شرایط جدید اگر می‌خواهیم کشور اول منطقه باشیم و به هاب مالی و تجاری تبدیل شویم باید با الزامات آن ازجمله اصلاح تقویم و تعطیلات خود کنار بیاییم. خیرخواهان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» افزود: «در این زمینه بخش خصوصی و شرکت‌هایی که همکاری‌‌های بین‌المللی دارند و بیشترین منافع را از این تغییر می‌برند، باید با کمک اتاق‌های بازرگانی فشار بیاورند تا چنین اصلاحی صورت بگیرد.» وی البته احتمال مخالفت و مقاومت‌هایی را با این تغییر نیز مطرح کرد که با توجه به اینکه هیچ تاکیدی بر تعطیلی روز پنج‌شنبه در متون دینی نشده است، جلب رضایت برخی برای اضافه کردن روز شنبه به‌عنوان یک روز تعطیل به تعطیلات آخر هفته چندان دشوار نخواهد بود.

این اقتصاددان در ادامه تصریح کرد: «دنیا به سرعت در حال تحول و تغییر است و باید تا جای ممکن با آن همراه شد. اقتصاد ایران گرفتار مشکلات عدیده‌ای است و باید هر تلاش عملی کوچک یا بزرگی که اجازه حرکت و نفس‌کشیدن به آن را بدهد صورت گیرد.» خیرخواهان افزود: «جابه‌جایی روزهای تعطیل آخر هفته یکی از این تلاش‌های کوچک و از جمله تغییرات ضروری است که باید خیلی سریع انجام شود تا بر مقاومت‌هایی که در این مسیر وجود دارد فایق آییم.»

تاریخچه تعطیلات

این پژوهشگر همچنین به بازگویی تاریخچه و روند طی شده در سایر کشورها در ساماندهی تعطیلات‌شان پرداخت و اظهار کرد: «انسان، تا پیش از انقلاب صنعتی و ورود ماشین‌آلات به جریان تولید، نقش اصلی را به شکل کار یدی عمدتا در بخش کشاورزی و صنایع‌دستی بر عهده داشت. شکل افراطی کار کردن را بردگان بر دوش داشتند که اربابان و استعمارگران در مزارع یا خدمات خانگی آنها را به بیگاری می‌کشیدند و کار ۱۲ ساعته در روز و هفت روز هفته امر مرسومی بود.»

خیرخواهان افزود:‌ «به دنبال چنین فشاری و در نتیجه مبارزات سندیکاهای کارگری که در واکنش به این جریانات استثمارگرایانه شکل گرفته بودند، ساعات کاری تعدیل و نیروی کار فرصت بیشتری به‌عنوان اوقات فراغت و زمان‌هایی که می‌توانستند برای پرداختن به امور شخصی، فعالیت‌های ترجیحی و نیز تمدد جسم و روح به خود اختصاص دهند، به دست آوردند.» وی در ادامه از منظر نفوذ جریانات دینی در روند شکل‌گیری نظام تعطیلات به این موضوع اشاره و با تاکید بر سفارش ادیان بر اختصاص یک روز در هفته به مناسک دینی خاطرنشان کرد: «در دین یهود روز شنبه را برگزیدند و کار کردن را در آن روز مجاز ندانستند. مسیحیان هم ابتدا شنبه را برای استراحت کردن مقرر کردند اما زمانی که کنستانتین کبیر امپراتور روم به دین مسیحیت گروید، روز یکشنبه را تعطیل تعیین کرد که برخی می‌گویند به این دلیل بود تا پیروان ادیان شرقی را که خورشید را عبادت می‌کنند به آیین مسیحیت جذب کند (با توجه به کلمه sunday که به معنی روز خورشید است).»

خیرخواهان اضافه کرد: «چند سده بعد با ظهور دین اسلام، در قرآن روز جمعه به‌عنوان روزی مقدس معرفی شد تا وجه تمایز با سایر ادیان مورد توجه قرار گیرد و مومنان هنگام ظهر به نماز جمعه بروند؛ گرچه الزامی خاص برای استراحت کردن و کار و تجارت نکردن در این رابطه وجود نداشت.» وی اختراع انواع ماشین‌ها و دستگاه‌ها، توجه کارگران به احقاق حقوق خویش و افزایش درآمد کارگران، گسترش شهرنشینی و نیاز انسان‌ها به تفریح و سفر به خارج از شهرها در پایان هفته را از دیگر دلایل تعریف کردن و مطرح شدن بحث ساماندهی تعطیلات عنوان کرد و گفت: «در ابتدای چنین رویکردی، تعطیلی یک روز در هفته و سپس با تصویب قوانین کار امروزی، تعطیلی دو روز در پایان هفته نصیب کارگران شد.»

استارت تعطیلات سه روزه در هفته

این اقتصاددان در ادامه به بحث‌های جدیدی که درباره موضوع تعطیلات در کشورهای پیشرفته مطرح است، اشاره و بیان کرد: «به تازگی در کشورهای اسکاندیناوی که دولت‌های معروف به رفاه هستند، بحث سه روز تعطیلی هم مطرح شده است.»خیرخواهان توضیح داد: «در اقتصادهای امروزی که خدمات و تولیدات ناملموس سهم اصلی را در تولید بر عهده دارند، نیروهای فکری و دانشی که به زمان و مکان خاصی پایبند نیستند، بیشترین ارزش افزوده را خلق می‌کنند.»

این پژوهشگر با تاکید بر جهانی‌شدن اقتصادها و حضور بنگاه‌ها در بازارهای جهانی گفت: «چنین تحولاتی همه دنیا را به هم پیوند داده و بازارهای جهانی و بورس سهام و معاملات بانکی هم نقش عمده‌ای در وابستگی و ارتباط تنگاتنگ تمام جهان داشته است. ‌از این رو بدیهی است که نظام تعطیلات و استانداردهای کاری در تمام کشورها به سوی یکسان شدن و هماهنگی هر چه بیشتر پیش رفته باشد.» وی در همین راستا خاطرنشان کرد: «به همین خاطر، رسمیت بخشیدن شنبه و یکشنبه به‌عنوان تعطیلات رسمی در تمام کشورهای غیرمسلمان و کشورهایی که زمانی مستعمره کشورهای غربی بودند، اهمیت یافت.» خیرخواهان افزود: «اما در کشورهای مسلمان خاورمیانه از جمله ایران که جمعه روز تعطیل بود، به دنبال آن و به‌طور خودکار روز پنج‌شنبه را به روز دوم تعطیلات خود افزودند که این تصمیم منجر شد این کشورها عملا تنها سه روز دوشنبه تا چهارشنبه را با بقیه جهان و شرکای تجاری بین‌المللی خود در ارتباط باشند.»

او اما به درک زیان‌هایی که چنین تصمیمی بر اقتصاد می‌توانست داشته باشد از سوی دولتمردان کشورهای عربی اشاره کرد و گفت: «کشورهای عربی در خاورمیانه و شمال آفریقا که یکایک به زیان اقتصادی در حال افزایش ناشی از چنین وضعیتی پی بردند، با حفظ تعطیلی روز جمعه، تعطیلی پنج‌شنبه را به شنبه انتقال دادند تا بتوانند چهار روز در هفته را با جهان مرتبط باشند.»

خیرخواهان عمان و عربستان را به‌عنوان آخرین کشورهای عربی‌ای که به این تغییر رضایت دادند برشمرد و اضافه کرد: «در سال ۲۰۱۳ این کشورها با اعلام تعطیلی شنبه‌ها به جای پنج‌شنبه مشکل ارتباط اقتصادی و تجاری با کشورها و طرف‌های تجاری خود را مرتفع کردند؛ گرچه آنها تا مدت‌ها با مخالفت‌هایی روبه‌رو بودند که معتقد بودند چنین کاری پیروی از رسم یهودیان است که تعطیلاتشان از شبانگاه جمعه تا شبانگاه شنبه ادامه داشت و حتی یک گام به سمت پذیرفتن تعطیلات مسیحیان است که پایان هفته‌شان شنبه و یکشنبه بود؛ ‌اما به تدریج چنین مخالفت‌هایی کنار گذاشته شد.»

به نظر می‌رسد در دنیایی که به‌دلیل گسترش و تعدد راه‌های ارتباطی هر روز کوچک‌تر و از این جهت به یک دهکده تشبیه می‌شود، تمایزات فرهنگی، اجتماعی و تفاوت‌های میان سیستم‌‌های سیاسی و اقتصادی رفته رفته رنگ باخته و نحوه و اسلوب انجام امور به سوی یکسان شدن پیش می‌رود. از این جهت پیدا کردن روش‌های حل مسائل آسان‌تر از گذشته شده و الگوهایی که از طریق آنها بتوان مشکلات به وجود آمده در جامعه را رفع کرد در دسترس همگان قرار گرفته است.

نظام تعطیلات در ایران از جمله مسائلی است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی، ‌گردشگری و کسب و کار بر ضرورت بازنگری در این نظام تاکید کرده‌اند. حالا نیز همان‌طور که این اقتصاددان تاکید کرده به‌دلیل افزایش ارتباط ایران با جهان، ساماندهی وضعیت تعطیلات کشور بیش از پیش الزامی به نظر می‌رسد.