قیمت آب چقدر است؟ تاملی در ارزانی «مایه حیات»

مریم کمالی

کارشناس ارشد اقتصاد محیط زیست

محاسبه نرخ آب بهای شرکت آب و فاضلاب کشور براساس آنچه سایت این شرکت برای مصرف مسکونی اعلام کرده، به این صورت است: هرچقدر مصرف واحد بیشتر باشد، قیمت هر متر مکعب آب افزایش خواهد یافت. این به آن معنا است که در کم‌مصرف‌ترین حالت اگر یک واحد در ماه هزار لیتر آب و کمتر از آن مصرف کند، مبلغ آب بهای یک ماهه آن واحد به ازای هر مترمکعب، ۱۰۷۲ ریال خواهد بود. اگر در حالت بینابینی واحد مسکونی ۳۵هزار لیتر در ماه مصرف کند، در پایان ماه باید ۱۲۶هزار و ۱۵ ریال بابت آب بهای آن ماه پرداخت کند؛ یعنی حدود ۳۶۰۰ ریال برای هر متر مکعب (با در نظر گرفتن لیتر به جای متر مکعب که هر هزار لیتر یک متر مکعب است). در این حالت به ازای هر لیتر آب حدودا ۳ ریال پرداخت می‌شود اما بیشترین آب بها هم برای مصارف بالای ۵۰هزار لیتر در ماه است که با توجه به فرمول محاسبه و تفاوت ضرایب شهرهای گوناگون در شهر تهران قیمتی که برای یک لیتر آب پرداخت خواهد شد ۱۸ ریال است!

آب گران‌تر است یا الماس؟

یک تناقض جالب در علم اقتصاد وجود دارد. قیمت آب بیشتر است یا الماس؟ الماس! یک انسان بدون آب می‌میرد ولی بدون وجود الماس در کل جهان اتفاق خاصی نخواهد افتاد. این مقایسه جالب نشان می‌دهد که سیستم‌های قیمت‌گذاری موجود چگونه کار می‌کنند. سیستم‌های قیمت‌گذاری با در نظر گرفتن هزینه استخراج و کمیابی کار می‌کنند اما با فراوانی آب، در حال حاضر نمی‌توان امیدی به تغییر قیمت آب داشت؛ پس ما شیر آب را با فشار زیاد باز و هر چقدر بخواهیم آب مصرف می‌کنیم و حتی برای تمیز کردن حیاط هم از فشار شلنگ آب بهره می‌بریم؛ در حالی که در روز بی‌آبی، برای نوشیدن هم آبی نخواهیم داشت!

قیمت آب در زمان بی‌آبی

در همین حال چنانچه در یادداشت‌های پیشین نیز اشاره کردیم، طبق تقسیم‌بندی سازمان ملل ایران در میان چهار گروه «بدون کمبود آب»، «کمبود آب فیزیکی»، «در حال نزدیک شدن به کمبود آب فیزیکی»، «کمبود آب اقتصادی» در گروه «در حال نزدیک شدن به کمبود آب فیزیکی» قرار می‌گیرد. پس خطر کمبود آب در ایران جدی است و ما هر لحظه ممکن است با بحران آب مواجه شویم. در مورد پدیده «بحران آب» می‌توان مطالب بسیاری نوشت اما در یک شبیه‌سازی بسیار ساده‌شده می‌توان وضعیت را تا حدی روشن و ساده‌سازی کرد:

فرض کنید بحران آب به وقوع بپیوندد و کم‌آبی جدی شود. آبی برای آشامیدن موجود نیست و برای دسترسی به آب آشامیدنی باید به مکان‌های خاصی مراجعه کرد. این آب به چه قیمتی عرضه خواهد شد؟ بالطبع ارائه آب با قیمت‌های گزاف صورت خواهد گرفت؛ حتی بدون در نظر گرفتن هزینه‌های رسیدن به محل عرضه آب. در این حالت یک انسان تشنه چقدر حاضر است برای یک لیتر آب بپردازد؟ خیلی زیاد و خیلی بیشتر از قیمت‌های امروزی.

دیدن این روز برای ما دور نیست زیرا همان‌طور که گفته شد ایران در گروه کشورهای «در حال نزدیک شدن به کمبود آب» و مصرف آب خانگی در ایران ۸۰ درصد بیش از الگوی مصرف است.

در مقایسه با الگوهای جهانی نیز میانگین آب مصرفی سرانه جهان حدود ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود ۱۳۰۰ مترمکعب است و این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد این منابع حیاتی است.

پس اگر قرار باشد بین قیمت امروز و روزی که با قحطی آب مواجه می‌شویم یک تعادل برقرار کنیم، باید یا هزینه آب امروز را افزایش دهیم تا مصرف آب کم شود و بحران کم‌آبی دیرتر به وقوع بپیوندد (که این کار تبعات خاص خود را دارد) یا از روش‌های دیگری روز بحران کم‌آبی را کمی عقببیندازیم.

در کنار مصرف بسیار بالاتر از الگوی مصرف در بخش خانگی، در بخش کشاورزی ایران هم اتلاف آب بسیار بالا است. پس لازم است امروز اقدامات و اصلاحات فراوانی انجام شود تا قیمت روز بی‌آبی تعدیل و همچنین این روز تا حد امکان دور و دورتر شود. از این‌رو، محاسبه دقیق‌تر و منطقی‌تر قیمت امروز آب الزامی‌تر به نظر می‌رسد.

اما واقعا قیمت آب چقدر است؟ چگونه باید امروز قیمت آب را تعیین کنیم تا در محاسباتمان قیمت آب روز بی‌آبی را هم در نظر گرفته باشیم؟ ما حاضریم حداکثر چقدر به برزیل بپردازیم که در زمین‌های آنها کشاورزی کنیم تا منابع آب کشور خودمان حفظ شود؟ تا چه میزان می‌توانیم قیمت آب خانگی را افزایش دهیم تا مصرف آن کنترل شود؟ چگونه قیمت واقعی آب تصفیه‌شده‌ای که هنگام مسواک زدن مستقیما به فاضلاب منتقل می‌کنیم را محاسبه کنیم و به افراد اطلاع دهیم؟

همه اینها سوالات و ابهاماتی هستند که باید پیش از زمان مواجهه با کم‌آبی به آنها پاسخ داد و تدبیری مناسب برای آنها در نظر گرفت.