مسعود پورحمیدی/ عضو میز صادرات خدمات فنی و مهندسی اصفهان
فریبا یوسفی/ عضو هیات علمی مدعو مرکز آموزش علمی - کاربردی صنایع دستی نقش جهان

هر سال هنگام جزر و مد دریا، مقادیر زیادی از انوع صدف‌ها، حلزون‌ها و... به ساحل آورده می‌شود که توسط اهالی بومی جمع‌آوری شده و تولیدات زیبای دریایی آنان در کنار یکدیگر صنایع دستی دریایی نام می‌گیرند. اما واژه صنایع دستی دریایی تا چه اندازه واقعی است و چه میزان به آن توجه شده؟

به‌رغم پتانسیل بالای این صنعت و با وجود بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر مرز آبی و بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر خط ساحلی و با توجه به آنکه کشور ایران در مسیر کریدورهای ترانزیتی شمالی- جنوبی قرار گرفته و می‌تواند ارتباط‌دهنده کشورهای آسیای میانه با آب‏های بین‌المللی در جنوب کشور باشد، متاسفانه رشد چندانی نداشته و از صنایع دستی دریایی تنها یک نام باقی‌مانده و همین نامش را نیز مدیون مردم باذوق و هنرمندش است. دلیل این امر، فقدان کارگاه‌های مجهز، کمبود آگاهی نیروی انسانی فعال در این حوزه، کمبود تولید کالاهای ارزشمند صادراتی دارای اصالت، مرغوبیت و نوآوری است که از ارزش صنعتی این هنر کاسته است.

معرق صدف و نقاشی روی صدف از مهم‌ترین رشته‌های مصوب صنایع دستی دریایی هستند، حال آنکه تراش و حکاکی روی صدف‌های تزئینی نگین، حلزونی، توتیا، گوش‌ماهی، ستاره دریایی، انواع مجسمه‌های صدفی و انواع ماهی‌های تاکسیدرمی شده، مرجان‌های دریایی و... حتی ماسه‌های اکلیلی و درخشان ساحلی و شن‌های رنگی همگی می‌توانند از محصولات زیبای این بازار متنوع باشند.


تجربه چین


اگر بخواهیم تنها یک مقایسه کوچک بین دو کشوری که دارای صنایع دستی دریایی مشابه هستند، داشته باشیم باید بگوییم کشور چین یازدهمین کشور و ایران سی و هفتمین کشور از نظر خطوط ساحلی دنیا است.

اگر تنها به یکی از سواحل ایران یعنی خلیج فارس تمرکز کنیم، درمی‌یابیم خلیج فارس یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، صدف‌ها، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی و بسیاری از موجودات دریایی دیگر است و کشور چین نیز با توجه به دسترسی به آب‌های گرم اقیانوس آرام از طریق دریای زرد و دریای شرقی و جنوبی چین، امکانات زیادی جهت استفاده از انواع صدف‌ها، مرجان‌ها و سایر بقایای آبزیان دریا در اختیار دارد.

وجود مواد اولیه فراوان و متنوع و نیروی کار ارزان، موجب شده تا صنعت‌کاران با الهام از طبیعت زیبای این سرزمین اقدام به برش، نقاشی و چسباندن قطعات مختلف صدف، مرجان و سایر بقایای آبزیان دریا به یکدیگر برای تهیه و ساخت تابلوهای تزئینی کنند. تابلوهای مذکور در ابعاد مختلف ساخته شده و با قیمت مناسب عرضه می‌شود و با همین استراتژی بازار خوبی را از آن خود کرده است .

آنچه چین از لحاظ کمی و کیفی تولید می‌کند با آنچه ایران با تعداد بسیار محدود در چند مغازه و بازار ارائه می‌کند، تفاوت‌های چشمگیری دارد و این مساله نشان‌دهنده توجه ناچیز مسوولان به این هنر است. این در حالی است که در این صنعت، مواد اولیه برای ساخت محصول آماده است و تنها خلاقیت حرف اول را می‌زند.

اما این تنها یکسوی قضیه است؛ سال‌های سال است که بومیان خوش ذوق این مواد اولیه را از ساحل تهیه می‌کنند در منزل یا کارگاه‌های بسیار کوچک آماده می‌کنند تا گردشگران آن را بخرند، بدون آنکه بازارهای جدید را شناسایی کنند یا حتی به فکر صادرات این محصولات به کشورهای اطراف باشند. سال‌های زیادی است که خط تولید این نوع از صنایع دستی تنها به دریا - کارگاه - مشتری ختم می‌شود. آن‌قدر مهجور مانده که با مفاهیمی همچون زنجیره توزیع، صادرات، گالری و... بیگانه است و به جای آنکه فروشگاه‌های مخصوص و موزه‌های زیبا این صنایع را نمایش دهند مغازه‌های کوچک و دستفروشی‌ها جایگزین شده‌اند!

نباید اجازه داد این بخش از صنایع دستی مورد بی‌توجهی و بی‌مهری قرار گیرد و دولت و بخش خصوصی باید به این بخش توجه بیشتری مبذول داشته باشند.

بند هفتم از ماده ۵ وظایف و اختیارات اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران، تشویق و ترغیب سرمایه‎گذاری داخلی در امور تولیدی بالاخص تولید کالاهای صادراتی که دارای مزیت نسبی باشند را عنوان می‌کند. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد خصوصی کشور با حضور نمایندگانی از بخش دولتی و خصوصی، می‌تواند راه را برای تجارت تمام صنایع هموار کند.

اتاق بازرگانی در شهرهای مختلف وجود دارد و به نوعی می‌توان گفت برای رونق و توسعه صنایع دستی دریایی باید سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و اتاق‌های بازرگانی استان‌های شمالی و جنوبی کشور دست در دست یکدیگر، راه را برای علاقه‌مندان و فعالان این بخش هموار سازند. این دو بخش می‌توانند با استفاده از مدیریت سرمایه‌گذاری و با آگاهی از قوانین تجارت، چرخه کسب‌وکار مناسبی را برای این صنعت تعریف کنند.

در این چرخه بازارهای رقابتی مناسب و ضعف‌ها و قوت‌های بازارهای مذکور شناسایی می‌شود و راهکارهای مناسبی توسط متخصصان امر ارائه می‌شود تا صنایع‌دستی دریایی کشورمان به شکلی که شایستگی دارند، در دنیا مطرح شوند.