احمد پنجه پور وکیل پایه یک دادگستری با وجود اینکه سالانه ده‌ها هزار نفر در تصادفات رانندگی در ایران جان خود را از دست داده یا مجروح و روانه بیمارستان می‌شوند و با وجود آنکه ایران آمار بیشترین سوانح رانندگی در جهان را با توجه به میزان جمعیت خود دارد همچنان جاده‌ها محبوب‌ترین شیوه حمل‌ونقل مسافر در ایران هستند. مسافران و گردشگران بنا به دلایل متعدد، (در مواردی ناگزیر و گاه از روی علاقه) مسیر خود را با خودرو شخصی یا با استفاده از اتوبوس‌های بین شهری می‌پیمایند. با توجه به میزان بالای حمل مسافر از طریق پایانه‌های بین‌شهری و اتوبوس‌ها بر آن شدیم در این شماره به بررسی حقوق مسافران در حمل‌ونقل بین شهری از طریق جاده بپردازیم.

شرکت‌های حمل‌ونقل مکلف به رعایت قوانین هستند

درخصوص رعایت ضوابط و مقررات حمل‌ونقل، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های فراوانی وجود دارد. آیین‌نامه تاسیس و فعالیت شرکت‌ها و موسسات مسافربری بین‌المللی جاده‌ای مصوب ۱۳۶۶، درخصوص تخلفات شرکت‌های مسافربری جاده‌ای مقررات متعددی دارد.

برای مثال، ماده ۵ این آیین‌نامه، عدم صدور اسناد حمل و عدم عرضه بلیت و خدمات مسافرتی را تخلف برمی‌شمارد. همچنین انتقال ندادن مسافران به مقصد، در صورت خرابی اتوبوس و عدم تقبل هزینه آنان و انتقال مسافران در اسرع وقت از دیگر تخلف‌ها است. دریافت هرگونه وجه و کرایه توشه همراه مسافر در صورتی که توشه مسافر بیش از ۲۰ کیلوگرم نباشد؛ نصب نکردن برچسب به هریک از قطعات توشه و بلیت مسافر و به‌کار نگرفتن خدمه در اتوبوس‌های حائز شرایط عازم به خارج از کشور، از دیگر تخلفات برشمرده شده توسط این آیین‌نامه است. تذکر کتبی خفیف‌ترین مجازات درنظر گرفته شده برای این دست از شرکت‌ها و لغو پروانه و پرداخت خسارت شدیدترین آنها است.

صدور بلیت، اولین وظیفه شرکت‌های حمل‌ونقل

سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، مقرراتی راجع به نحوه تنظیم و استفاده از صورت وضعیت و بلیت مسافری تنظیم کرده است که شرکت‌ها مکلف به رعایت آن هستند.

با توجه به این مقررات، بلیت مسافری عبارت است از: قرارداد حمل بین شرکت یا موسسه و یک شخص حقیقی که براساس آن شرکت یا موسسه مکلف به جابه‌جایی مسافر از مبدأ تا مقصد سفر در خلال یک دوره زمانی مشخص و با وسیله نقلیه معین می‌شود.

ماده ۵ این بخشنامه، مقرر می‌دارد هر شرکت یا موسسه باید دارای بلیت مخصوص به خود باشد و نام و نشان ثبتی به‌صورت کاملا مشهود و متمایز از سایر شرکت‌ها و موسسات روی آن چاپ شود و هر بلیت دارای شماره سریال منحصربه‌فرد و به‌صورت مسلسل باشد.

حداقل مشخصات بلیت شامل نام و نام‌خانوادگی، مبدأ و مقصد سفر، شماره ردیف صندلی، تاریخ و ساعت حرکت و صدور بلیت، مبلغ کرایه (از جمله میزان عوارض و بیمه)، نوع وسیله نقلیه و نوع خدمات (ویژه یا عادی) است.

همچنین شرکت‌ها مکلف‌اند در برگ بلیت، این توضیحات را مکتوب کنند: نحوه استرداد یا تمدید بلیت، مقدار و نوع توشه معاف از کرایه، میزان پوشش بیمه مسافر در حین سفر، محدودیت زمان رانندگی و ضرورت توقف در زمان و مکان مناسب برای ادای نماز و صرف غذا و همچنین ضرورت پاسخگویی شرکت یا موسسه به شکایات مسافران که همگی باید در بلیت درج شود.

ضوابط ارائه خدمات در حمل‌ونقل مسافر برون مرزی

امروزه از شهرهای مختلفی از سراسر کشور، اتوبوس‌هایی به مقاصد برون‌مرزی مانند عراق، ترکیه و ارمنستان آمد و رفت می‌کنند. سازمان حمل‌ونقل و پایانه‌های کشور در این خصوص مقرراتی را تصویب کرده و به اطلاع شرکت‌هایی که در حمل مسافر برون مرزی فعالیت می‌کنند، رسانده است.

با استناد به این مقررات، اتوبوس‌های مسافربری برون مرزی، علاوه‌بر دارا بودن شرایط عمومی باید شرایط ذیل را دارا باشند:

- حداقل قدرت موتور بر اساس استاندارد تولید ۲۷۵ اسب بخار.

- حداقل عمر اتوبوس بر مبنای سال ساخت، هفت سال.

- حداقل فاصله صندلی ۸۰ سانتی‌متر و حداقل زاویه خواب صندلی از محور قائم ۱۸ درجه و کلیه صندلی‌ها دارای روکش قابل شست‌وشو و قابل تعویض.

- دارای سیستم صوتی و تصویری مناسب.

- دارای کولر و بخاری آماده کار به تناسب فصل بهره‌برداری.

- ارائه آب گرم و سرد و مجهز به یخدان یا یخچال الکتریکی.

همچنین شرکت‌های مسافربری باید سرویس پذیرایی مناسب در اتوبوس شامل نوشیدنی‌هایی چون آب، چای، نوشابه یا آب میوه و خوردنی‌هایی از قبیل کیک و بیسکوئیت به تعداد مسافران عرضه و جراید کثیر‌الانتشار شامل روزنامه یا مجلات به تعداد کافی توزیع کنند.

چنانچه می‌بینیم این شرکت‌ها با ضوابط و مقررات دقیقی تحت نظارت هستند و در صورت اطلاع گردشگر از حقوق مسافرتی خود، احتمال تخلف و سوءاستفاده به حداقل میزان ممکن می‌رسد، باید دقت کرد رعایت این قواعد برای شرکت‌های حمل‌ونقل مسافری از تکالیف آشکار و وظایف آنها است و بابت آن امتیازی به مسافر نمی‎دهند.