مهدیس مدنی کارشناس ارشد برنامه‌ریزی توریسم فصل سفرهای کروز در بسیاری از مقصدها آغاز شده است. اما این کشتی‌های تفریحی بسیار مدرن و مجهز که در برخی از موارد خود به عنوان یک مقصد توسط گردشگران انتخاب می‌شوند، چه تاثیراتی بر شهرهای بندری و به‌ویژه اقتصاد آنها دارند؟ صنعت کشتی‌های تفریحی کروز در میان سایر بخش‌های صنعت سفر بالاترین میزان رشد را دارد. از سال ۱۹۸۰ تاکنون تعداد گردشگرانی که با این کشتی‌ها در سراسر دنیا به سفر پرداخته‌اند ۴/ ۸ درصد افزایش

داشته است.

به گزارش انجمن حسابداران خبره انگلستان (FCCA)، کشورهای منطقه کارائیب در صدر انتخاب شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات کشتی‌های تفریحی کروز قرار دارند و ۴۱درصد از بسته‌های سفر پیشنهادی در این گونه از گردشگری به مقصد دریای کارائیب و کشورهای مجاور آن است. شاید به‌دلیل نزدیکی این مقصد نسبت به سایر مقصدهای دیگر به ایالات متحده آمریکا است که گردشگران این کشور ۷۶ درصد از کل مسافران کشتی‌های تفریحی کروز را تشکیل می‌دهند.

حتی در سال‌هایی که به‌دلیل مشکلات اقتصادی و افزایش بهای سوخت، نرخ کلی سفر کاهش پیدا کرده بود، تعداد گردشگرانی که با کروز به سفر می‌پرداختند رو به افزایش بود. همین امر دولت‌های محلی را به‌ویژه در کشورهای کارائیب، بر آن داشت تا مبالغ هنگفتی را برای تجهیز بنادر و احداث زیرساخت‌های مناسب برای جذب مسافران این کشتی‌ها سرمایه‌گذاری کنند. در این میان جای خالی تحقیقاتی جامع درباره اثرات مثبت و منفی لنگر انداختن کشتی‌های کروز در یک مقصد خالی است. همین امر این پرسش را در ذهن مدیران و برنامه‌ریزان شکل می‌دهد که آیا منافع توسعه این گونه از گردشگری می‌تواند هزینه‌های ناشی از آن را جبران کنند؟ و آیا دست‌اندکاران این صنعت در اندیشه ساختن آینده‌ای روشن همراه با توسعه پایدار این نوع از گردشگری هستند؟ و آیا اقدامات مدیریتی کافی را در مقصدهای این کشتی‌ها به‌کار می‌بندند؟

برای لنگر انداختن کشتی‌های کروز بسیار بزرگ که تعدادشان رو به افزایش است نیاز به زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های زیادی است. این رشد سریع در کنار ساخت و سازهای بزرگ‌مقیاس با اثرات محیط زیستی فراوان می‌تواند منجر به رکود و کاهش تولید ناخالص داخلی شود. در واقع بدون داشتن امکان سرمایه‌گذاری‌های خارجی، ساختن چنین ترمینال‌های بزرگی برای کشتی‌های کروز توجیه اقتصادی ندارد و بعید است بعد از انجام تجزیه و تحلیل‌های هزینه-فایده نظر اقتصاددان‌ها را به خود جلب کند.

این در حالی است که بنا به آمار موجود، شرکت‌های کروز بیشترین نفع را در این میان می‌برند. شاید قدری متعجب شوید اگر بدانید بیش از ۵۰ درصد از کالاها و خدمات گردشگری در سواحلی که این کشتی‌ها در آنجا پهلو می‌گیرند توسط خود این شرکت‌ها به فروش می‌رسند و منافع حاصل از آن به بیرون از اقتصاد محلی نشت پیدا می‌کند.

در چنین شرایطی سهم شاغلان محلی در این عرصه ۲۵ تا ۵۰ درصد است. در صورتی که بار هزینه‌های اجتماعی و محیط‌زیستی این فعالیت به تمامی بر شانه‌های آنها قرار دارد. اینکه بومیان بتوانند در این بازار فصلی جایگاهی بیابند به انجام تبلیغاتی وسیع و پرهزینه نیاز دارد. در همین حال برخی از شرکت‌های کروز جزایر خصوصی خودشان را دارند. چنین امری به شدت از منافع اقتصادی سفرهای تفریحی کروز برای جوامع محلی که شانس میزبانی و فروش کالاها و خدمات را به مسافران این کشتی‌ها از دست می‌دهند، می‌کاهد. هیچ سودی در زنجیره اقتصاد محلی برای بومیان وجود نخواهد داشت و تمامی منافع و درآمدها از محل فروش غذا و نوشیدنی تا تجهیزات شنا و غواصی و همچنین سوغاتی به گردشگران، به جیب شرکت‌های کروز خواهد رفت. این صنعت نیز همانند بسیاری از صنایع بزرگ و پردرآمد دنیا، به پشتوانه لابی‌گری‌های بسیار در مقصدهای گردشگری سود بسیاری را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند. از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ انجمن بین‌المللی خطوط کروز بیش از ۱۰ میلیون دلار بابت لابی‌گری در کنگره آمریکا پرداخت کرده و از این طریق موفق به اخذ اجازه برای ساخت ترمینال‌های بزرگ به‌رغم خطرات محیط زیستی‌شان شده است.

گروه دوم لابی‌گران اپراتورهای گردشگری در مقصدها هستند. این گروه‌ها در اغلب مناقصه‌ها پیروز میدان هستند و بازار ارائه خدمات تفریحی و گردشگری را در سواحل و بنادر به دست می‌گیرند. عرضه‌کنندگان و فروشندگان محلی نیز چاره‌ای جز تسلیم شدن در مقابل آنها ندارند. بنابراین از یکسو درآمدی نصیبشان نمی‌شود و از سوی دیگر باید تعداد زیادی از گردشگران را در محیط زندگی‌شان تحمل کنند. تحمل کردن این گردشگران از آن جهت است که اگر چه تعامل با آنان می‌تواند برای بومیان آموزنده باشد و آنها را از افکار و سبک‌های گوناگون زندگی در دنیا باخبر سازد اما در بیشتر موارد تعداد زیاد مسافران کروز در مقابل افراد محلی، عرصه را بر بومیان تنگ می‌کند و آنها را وادار می‌سازد تا اصول اخلاقی متفاوت و تا حد بسیاری متضاد با ارزش‌های خود را بپذیرند.

آنچه مسلم است سفر با کشتی‌های تفریحی کروز می‌تواند برای بسیاری از مقصدهای دورافتاده فرصتی مغتنم برای کسب درآمد باشد. اما نکته اصلی در چگونگی مدیریت آن است. توجه به توسعه پایدار مقصدهای گردشگری کروز بسیار مهم‌تر از رشد زودهنگام اقتصادی آنها است. اصلی‌ترین دغدغه دولت‌های محلی در این زمینه ارائه راهکاری است که منجر به سفر دوباره گردشگران کروز به کشورشان شود؛ دغدغه‌ای که جان کلام توسعه پایدار است.