قانون، چه کسانی را تبعه ایران می‌داند؟
احمد پنجه‌پور وکیل پایه یک دادگستری امروزه، تقریبا به دشواری می‌توان فردی را در سراسر جهان یافت که از تابعیت حداقل یک کشور و در نتیجه از مزایای تابعیت، (مانند داشتن شناسنامه، گذرنامه، حمایت دیپلماتیک در کشور بیگانه و ده‌ها مورد دیگر) بهره نبرد؛ امری که میتواند در اخذ ویزا برای سفرهای خارجی بسیار دخیل باشد. تابعیت نشان‌دهنده رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی هرشخص حقیقی یا حقوقی با دولتی معین است و منشا حقوق و تکالیف شخص قلمداد می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، تابعیت رابطه‌ای سیاسی است، زیرا از حاکمیت دولت ناشی می‌شود و وضع سیاسی فرد را با التزام به وفاداری و اطاعت از قوانین دولت معین می‌کند و این التزام به ازای حمایت دولت از فرد است؛ از سوی دیگر رابطه‌ای حقوقی است، زیرا در نظام بین‌المللی و داخلی آثار حقوقی دارد.
احمد پنجه‌پور وکیل پایه یک دادگستری امروزه، تقریبا به دشواری می‌توان فردی را در سراسر جهان یافت که از تابعیت حداقل یک کشور و در نتیجه از مزایای تابعیت، (مانند داشتن شناسنامه، گذرنامه، حمایت دیپلماتیک در کشور بیگانه و ده‌ها مورد دیگر) بهره نبرد؛ امری که میتواند در اخذ ویزا برای سفرهای خارجی بسیار دخیل باشد. تابعیت نشان‌دهنده رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی هرشخص حقیقی یا حقوقی با دولتی معین است و منشا حقوق و تکالیف شخص قلمداد می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، تابعیت رابطه‌ای سیاسی است، زیرا از حاکمیت دولت ناشی می‌شود و وضع سیاسی فرد را با التزام به وفاداری و اطاعت از قوانین دولت معین می‌کند و این التزام به ازای حمایت دولت از فرد است؛ از سوی دیگر رابطه‌ای حقوقی است، زیرا در نظام بین‌المللی و داخلی آثار حقوقی دارد. دولت‌ها در انتخاب افراد تبعه خود آزادی کامل دارند. هر دولتی میتواند در اعطای تابعیت به افراد بیگانه کاملا تبعیض‌آمیز عمل کند؛ هرچند در بسیاری از موارد سازمان‌ها و نهادهای مدافع حقوق بشر به موارد تبعیض‌آمیز اعتراض می‌کنند.
تبعه ایران از منظر قوانین
قانون مدنی در ماده ۹۷۶، اشخاص ذیل را تبعه ایرانی محسوب می‌کند:
۱-کلیه ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد. تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد؛
۲- کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند؛
۳- کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند؛
۴- کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند؛
۵- کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به ۱۸ سال تمام لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند و الا قبول شدن آنها به تابعیت ایران طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است؛
۶- هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند؛
۷- هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.
تبصره: اطفال متولد از نمایندگان سیاسی و کنسولی خارجه مشمول فقره ۴ و ۵ نخواهند بود.
بنابراین کسانی که ساکن ایران هستند (در صورت عدم اعتراض دولت ایران) ایرانی محسوب می‌شوند. همچنین هر فردی که از پدر ایرانی در هرکجای دنیا متولد شود، ایرانی است. همچنین هر زن خارجی که با مردی ایرانی ازدواج کند از نگاه قانون ایران (و بسیاری کشورهای دیگر) ایرانی تلقی می‌شود. از سوی دیگر اگر فردی در ایران از پدری خارجی متولد شود و پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی یک سال دیگر در ایران اقامت گزیند، او هم ایرانی محسوب می‌شود. چرا که از دید قانون مدنی، ۱۸ سالگی سن رسیدن به رشد عقلی و بلوغ فکری در انتخاب است. اگر فرد ۱۸ ساله از اقامت در ایران احساس رضایت کند، قانون‌گذار با توجه به اینکه وی می‌توانسته تابعیت کشور دیگری را انتخاب کند ولیکن همچنان در ایران اقامت گزیده، وی را تبعه خود می‌پندارد.
چه کسانی می‌توانند تابعیت ایرانی را تحصیل کنند؟
مطابق ماده ۹۷۹ قانون مدنی، اشخاصی که دارای شرایط ذیل باشند می‌توانند تابعیت ایران را تحصیل کنند:
۱- به سن هجده سال تمام رسیده باشند؛
۲- پنج سال اعم از متوالی یا متناوب درایران ساکن بوده باشند؛
۳- فراری از خدمت نظامی نباشند؛
۴- در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیرسیاسی محکوم نشده باشند.
درمورد فقره دوم این ماده، مدت اقامت در خارجه برای خدمت دولت ایران در حکم اقامت در خاک ایران است.
قانون‌گذار ایرانی علاوه بر کسانی که ذاتا ایرانی تلقی کرده، این اختیار را برای افرادی که علاقه‌مند به کسب تابعیت ایرانی هستند نیز فراهم کرده است که در صورت تمایل درخواست خود را به دولت ایران مبنی بر کسب تابعیت ایرانی تقدیم کنند. بسیاری از ساکنان و اتباع کشورهای همسایه ایران که به‌دلیل جنگ و خونریزی، نداشتن ثبات اقتصادی، سیاسی و امنیت، سال‌ها است در خاک ایران اقامت گزیده‌اند؛ در صورت داشتن شرایط فوق می‌توانند درخواست تابعیت ایرانی کنند. از سوی دیگر قانون‌گذار برای افراد خاص شرایط ویژه‌ای را تدارک دیده است که طبق این شرایط کسانی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت شایانی کرده باشند و همچنین اشخاصی که دارای همسر ایرانی هستند و از او اولاد دارند یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام‌المنفعه می‌باشند و تقاضای ورود به تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران را می‌کنند، درصورتی که دولت ورود آنها را به تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران صلاح بداند بدون رعایت شرط اقامت ممکن است با تصویب هیات‌وزیران به تابعیت ایران قبول شوند. (ماده ۹۸۰ قانون مدنی) در هرحال نکته قابل توجه که در حقوق ایران و برخی کشورها دیده می‌شود این است که انتصاب و استخدام به مشاغل امنیتی، سیاسی و نظامی تنها به ایرانیانی که ذاتا ایرانی بوده‌اند اختصاص داده می‌شود و کسانی که کسب تابعیت ایرانی کرده‌اند از آن بی‌بهره‌اند. مطابق با قانون،تنها ایرانیان هستند که می‌توانند این مشاغل را داشته باشند: ریاست جمهوری و معاونین او، عضویت در شورای نگهبان و ریاست قوه قضائیه، وزارت و استانداری و فرمانداری، عضویت در مجلس شورای اسلامی و شوراهای استان و شهرستان و شهر، استخدام در وزارت امور خارجه و نیز احراز هرگونه پست و ماموریت سیاسی، قضاوت، عالی‌ترین رده فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی، تصدی پست‌های مهم اطلاعاتی و امنیتی.
ارسال نظر