امیر نیک‌رویان کارشناس اقتصادی کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و تاثیر گسترده آن در اقتصاد ایران، بار دیگر باعث شد درباره درآمدهای نفتی بیندیشیم و مطمئن شویم از این نمد کلاهی بافته نمی‌شود؛ باید اقتصاد متکی بر درآمدهای نفتی را کاملا نادیده گرفت، همان‌گونه که بسیاری از سران کشوری و کارشناسان حوزه اقتصادی و سیاسی بر آن تاکید داشته و دارند اما ظاهرا هیچ‌گاه به عمل درنیامده است! به محض اینکه بازار نفت دچار نوسان می‌شود تمام درآمدهای ارزی کشور زیر سوال می‌رود این سوال مطرح می‌شود که چه باید کرد؟ گرچه این نوسانات موقتی است و در دوره‌های قبل هم تکرار شده است. بنابراین دیگر نفت مزیتی برای کشور محسوب نمی‌شود و نمی‌توان روی دیوار آن یادگاری نوشت. از طرف دیگر به‌دلیل مشکلات کم آبی و شرایط جدید آب و هوایی، بخش کشاورزی که روزگاری در برنامه‌های ۵ ساله محور توسعه بود، امروز دیگر مزیت اولویت‌دار نبوده و حتی کشاورزان و باغداران هم چندان تمایلی به سرمایه‌گذاری با ولع در این حوزه ندارند و این بخش از اقتصاد کشور هم جذابیت خود را از دست داده است.

به عبارت دیگر با وجود اینکه بخش کشاورزی ایران ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده، سهم این بخش در سرمایه‌گذاری کمتر از پنج درصد است؛ در صورتی‌که توجه ویژه به این بخش همچنان باید سرلوحه برنامه‌های تولیدی دولتمردان باشد چراکه این حوزه به شدت نیازمند تجهیز منابع مالی است تا بتواند بحران‌های پیش‌رو را پشت‌سر بگذارد.

در حوزه صنایع نیز هم‌اکنون نه در داخل و نه در خارج از کشور وضعیت خوبی نداریم زیرا تولیدات ارزان با استفاده از نیروی ارزان‌قیمت و قیمت تمام شده پایین‌تر از ما جایی برای رقابت در بازارهای جهانی برایمان نگذاشته است. در این بخش از اقتصاد هم مزیت اولویت‌داری که بتوان برای بهبود شرایط اقتصادی روی آن حساب کرد، وجود ندارد.

مزیتی که خاک می‌خورد!

به گفته مسعود سلطانی‌فر و براساس اعلام سازمان جهانی گردشگری «در سال ۲۰۱۳ از محل جابه‌جایی یک میلیارد و ۱۸۷ میلیون نفر گردشگر خارجی بین کشورهای مختلف، هزار و ۲۵۰ میلیارد دلار درآمد نصیب کشورهای جهان شده است.» مجموع سهم گردشگری و سفر در GDP ایران در سال ۲۰۱۳ برابر با ۴۱۲.۰۹۵ میلیارد ریال بوده است. این میزان پیش‌بینی شده در سال ۲۰۱۴ به ۷۶۴.۳۶۶ میلیارد ریال رسیده باشد .

نگاه به این آمارها نشان می‌دهد ظرفیت بالایی برای جذب درآمد ناشی از ورود گردشگر وجود دارد که کشورهای دیگر در این زمینه از ما پیشی گرفته‌اند؛ به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۱۰ سهم گردشگری لبنان که همواره درگیر جنگ است در تولید ناخالص داخلی این کشور حدود ۶/ ۳۷ درصد بوده؛ درحالی‌که این رقم در ایران ۹/ ۳ درصد بوده است.

این مزیت همچنان در اقتصاد کشور ما خاک می‌خورد و با توجه به شرایط کشورمان هیچ بهره‌برداری قابل ملاحظه‌ای از آن صورت نگرفته است و شاید گردشگری به عنوان تنها مزیت اولویت‌دار موجود هنوز در پیچ و خم گفتمان مانده است و راه به جایی نبرده است؛ گرچه در دولت یازدهم و با توجه به سیاست‌های دوستانه دکترروحانی با کشورهای تاثیرگذار جهان، ورود گردشگر به کشور رشد داشته و حتی سال ۲۰۱۵ سال بازدید از ایران نام گرفته است. اما هنوز اول راهی هستیم که نیازمند حمایت بیشتری است.

الزام جذب گردشگر به عنوان اساسی‌ترین راهکار برای برون‌رفت اقتصاد ایران از وضعیت فعلی باید علاوه‌بر عموم مردم و فعالان این حوزه، برای مسوولان و دست‌اندرکاران نیز دغدغه شود تا در رسیدن به مقاصد تعیین‌شده گام‌های بلندتری برداشته شود و در این راه به‌دلیل اقتصادی بودن و تاثیرگذاری بر حوزه سیاسی و تعاملات فرهنگی با کشورهای دیگر باید همه دست‌اندرکاران از تمامی جناح‌های سیاسی کشور وارد عرصه شوند.

همه اینها در شرایطی است که ایران بنا به اعلام یونسکو جزو ۱۰ کشور اول دنیا در زمینه جاذبه‌های گردشگری و میراث فرهنگی است و استفاده از این ظرفیت‌ها نیازمند تشکیل کارگروه ویژه‌ای در دولت است تا با به‌کارگیری اعضای مرتبط این حوزه با محوریت سازمان میراث فرهنگی و ریاست شخص رئیس‌جمهور به برنامه‌ریزی در این زمینه بپردازد.

تاکید رئیس‌جمهور تقریبا در تمام سفرهای استانی خود به توسعه گردشگری و طرح‌های مرتبط با آن نشان از پی بردن دولت به این موضوع دارد، اما تا زمانی که کارگروه ویژه‌ای با نظارت مستقیم ایشان شکل نگیرد، در بر همان پاشنه می‌چرخد که در ادوار گذشته می‌چرخید. تشکیل چنین کارگروهی می‌تواند اشتغال، درآمد ارزی، تعاملات فرهنگی، دیپلماسی خارجی و... را تا سطح قابل قبولی ارتقا دهد و توسعه گردشگری را با توجه به نبود زیرساخت‌های لازم ازجمله مراکز اقامتی مناسب در استان‌ها و... از حالت شعاری در بیاورد و چه‌بسا سازمان میراث فرهنگی نیز از تنهایی برهد و همه کاستی‌ها بر گردن این دستگاه متولی بی‌یال و کوپال نیفتد!

بی‌شک حوزه گردشگری نیازمند همکاری و تعامل تمام دستگاه‌های مرتبط است و به‌دلیل ماهیت کاری آن نمی‌تواند تنها و بی‌حمایت راه به جایی برد.