مترجم: مهدی نیکوئی nikoueimahdi@gmail.com گردشگری یکی از بخش‌های اقتصادی است که در جهان توجه بسیاری به آن می‌شود. با این وجود هنوز در روسیه به اندازه کافی رشد نکرده است. کارشناسان در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۸ انجام دادند به این نتیجه رسیدند که توریسم می‌تواند موتور محرک توسعه اقتصادی روسیه، به‌خصوص در بحران اقتصادی کنونی باشد. مناطق بسیاری از این کشور ظرفیت آشکاری برای توسعه گردشگری دارند ولی به دلیل پاره‌ای مشکلات از قبیل نبود زیرساخت‌های کافی، کمبود نیروی کار، بازاریابی ضعیف، فضای کسب‌وکار مبهم و فقدان چارچوب‌های مقرراتی، نتوانسته‌اند خود را به عنوان مقصدی توریستی مطرح کنند. با این شرایط، بحران اقتصادی بیش از آنکه یک مانع باشد، باید به آن به چشم فرصتی برای توسعه بخش گردشگری روسیه نگریسته شود. در آسیب‌شناسی انجام گرفته، کارشناسان ظرفیت‌های روسیه برای توسعه گردشگری را به شرح زیر ارائه دادند: • هرچند نمی‌توان گفت اخیرا روسیه رشد گردشگری قابل‌توجهی از خود نشان نداده است، هنوز هم با توجه به شاخص‌های توسعه از کشورهای پیشرو عقب‌تر است. سهم گردشگری در GDP روسیه در سال ۲۰۰۷ معادل با ۶/۶ درصد بود، در حالی که میانگین جهانی برابر با ۷/۹ درصد بود. نسبت گردشگران ورودی به جمعیت کشور در روسیه فاصله قابل توجهی نسبت به کشورهای توریستی جهان دارد. به‌عنوان مثال در بریتانیا به ازای هر هزار نفر ۵۲۵ گردشگر جذب می‌شود، میانگین جهانی ۲۹۸ نفر بوده و در روسیه تنها ۱۶۱ گردشگر وارد کشور می‌شوند و اشتغال در بخش گردشگری روسیه ۶/۵ درصد از کل بوده که این نسبت در ایالات متحده برابر با ۱/۱۰ درصد است.

• اثر تکاثری که مهم‌ترین شاخص اثرگذاری توریسم بر شرایط اجتماعی-اقتصادی در منطقه از زمان بحران اقتصادی بوده است، باید مدنظر قرار گیرد.

بخش گردشگری نمونه کاملی است از اثرات تکاثری بر اقتصاد. آنچه این موضوع را به وضوح نشان می‌دهد، ۸/۲ برابری بودن رشد اقتصاد کل نسبت به رشد بخش گردشگری است و براساس هر ۱۰۰ میلیون روبل درآمد گردشگری ۷۲ شغل ایجاد شده است.

مواردی که در زمان بحران‌ها توجه کمتری به آنها می‌شود شامل ساخت‌وسازها، خدمات طراحی عظیم، مهندسی طراحی و کل دستمزدهای پرداختی است. توریسم باعث رونق بازار نیروی کار در ساخت‌وساز و صنایع مرتبط می‌شود؛ ایجاد فرصت‌هایی برای آموزش مجدد نیروی کار و بالا نگه داشتن کیفیت بازار مشاغل برای دوره پس از بحران نیز از دیگر مزایای این بخش اقتصادی است.

• این کشور ظرفیت فراوانی برای گردشگری دارد. حتی در بدترین سناریوها نیز که صادرات مواد خام در حال سقوط هستند، گردشگران ورودی تا سال ۲۰۲۸ سه برابر و توریسم محلی نیز ۶ برابر خواهد شد.

طبق بررسی‌های انجام شده، حوزه‌های زیر بیشترین ظرفیت را برای توسعه گردشگری در روسیه دارند:

الف. گردشگری تفریحی

ب. گردشگری تجاری

معیارهایی که برای بررسی ظرفیت توسعه توریسم مدنظر قرار گرفتند، به این صورت هستند:

برای گردشگری تفریحی، چشم‌اندازهای طبیعی، امنیت، فاصله تا بازارهای کلیدی گردشگری و گستردگی زیرساخت‌های حمل‌ونقل باید در نظر گرفته شود و برای گردشگری تجاری نیز این مولفه‌ها شامل نوع فعالیت غالب در هر منطقه، توسعه زیرساخت‌های اقامتگاهی و هتل‌ها و درجه کارآفرینی در آن منطقه است

اما آنچه باعث می‌شود روسیه نتواند گردشگری خود را به اندازه کافی توسعه دهد شامل موارد زیر است:

• ضعف در زیرساخت‌ها، نیروی انسانی، بازاریابی، فضای کارآفرینی و چارچوب‌های قانونی و مقررات؛

• مشکل وجود هتل‌های باکیفیت و زیرساخت‌های تفریحی؛

• عدم دسترسی به شبکه حمل‌ونقل مناسب در بسیاری از مناطق؛

• محدودیت ترویج تسهیلات گردشگری در کل کشور و بسیاری از مناطق در بازار جهانی به دلیل سرمایه‌گذاری کم دولت روی این بخش؛

• فقدان نیروی کار واجد شرایط برای ارائه خدمات باکیفیت؛

• نبود چارچوب‌های قانونی مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی؛

• فقدان فضای کارآفرینی مورد نیاز برای توسعه بخش گردشگری بسیاری از مناطق؛

• قوانین و مقررات سختگیرانه برای صدور ویزا.

با این همه تقاضای جهانی برای ۲ تا ۳ سال کاهش یافته و ازین‌رو هزینه‌های توسعه و ترویج محصولات گردشگری کاهش می‌یابند. بنابراین بهترین زمان برای روسیه به منظور جبران عقب‌ماندگی‌ها و تامین شرایط مورد نیاز برای توسعه است. بهره‌گیری از این فرصت می‌تواند باعث تبدیل شدن روسیه به یکی از کشورهای توریستی جهان پس از بحران اقتصادی شود. سرمایه‌گذاران نیز نباید این فرصت را از دست بدهند و پس از بحران (با افزایش تقاضا) سرمایه‌گذاری‌های آنها به سوددهی‌خواهد رسید. همچنین کارشناسان توصیه کرده‌اند که روسیه با توجه به بازارهای هدف برای گردشگری خود اقدام به برنامه‌ریزی کند؛ شیوه‌ای که تا دو دهه قبل، توجهی به آن نمی‌شد و شرکت‌های گردشگری تنها براساس خلاقیت خود اقدام به ایجاد جاذبه‌ها و ارائه محصولات و خدمات می‌کردند؛ اما کشورهایی نظیر اسپانیا، کرواسی و مونته‌نگرو نگرشی متفاوت در پیش گرفته و قبل از شروع برنامه‌ریزی اقدام به بررسی و مطالعه کامل بازارهای هدف خود کردند. به این نحو تمامی برنامه‌ریزی‌ها دقیقا بر مبنای نیازها و خواسته‌های بازار هدف انجام می‌شد. همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، با اجرای این راهکارها رشد گردشگری روسیه از سال ۲۰۱۰ شروع شد و تعداد گردشگران ورودی ظرف دو سال از ۲۲ میلیون نفر به ۲۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۲ رسید (۲۷ درصد رشد). درآمدهای گردشگری نیز در این مدت تقریبا با نرخ مشابهی افزایش یافته‌اند.