هنرهای دستی چه زمانی صنعت می‌شود؟

گروه گردشگری، فاطمه باباخانی: صنایع‌دستی یکی از حوزه‌هایی است که با وجود منافع اقتصادی، توزیع درآمد و اشتغال به ویژه در مناطق روستایی، تاکنون نتوانسته است مورد توجه جدی مسوولان قرار گیرد. در میان شاخه‌های گوناگون این صنعت، تنها فرش به واسطه نام‌آوری و داشتن استانداردهای لازم در بازارهای داخلی و خارجی با استقبال خوبی مواجه شده و توانسته نام خود را به‌عنوان یک حوزه مستقل از صنایع دستی به ثبت برساند. سایر شاخه‌ها همچنان به شکل پراکنده و ناهماهنگ به کار خود ادامه می‌دهند و در بسیاری موارد نیز با استانداردهای بین‌المللی فاصله زیادی دارند. سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در دولت جدید از همان ابتدای کار، صنایع‌دستی را در کنار سایر بخش‌ها نظیر میراث‌فرهنگی و گردشگری دارای اهمیت دانسته و مدیران این سازمان در سخنرانی‌های متعدد خود توسعه این حوزه را به‌عنوان یکی از اهداف در راستای اشتغال‌زایی و توسعه شهری و روستایی مطرح می‌کنند.

چنان‌که مسعود سلطانی‌فر،‌ رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در روزهای اخیر از اراده سازمان متبوعش برای برگزاری فروشگاه‌های زنجیره‌ای صنایع‌دستی در شهرهای مختلف خبر داد و بازاریابی الکترونیک را در صورت رفع تحریم‌ها،‌ یکی از راه‌های توسعه بازار عنوان کرد. این موضوعات گرچه هنوز از مرحله حرف به عمل نرسیده‌اند، اما نویدبخش آغاز یک حرکت مثبت خواهد بود.

شرکت‌ در نمایشگاه‌های بین‌المللی از دیگر شیوه‌هایی است که سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی برای بازاریابی صنایع‌دستی مدنظر قرار داده تا ضمن معرفی و ارائه آثار ساخته‌شده توسط هنرمندان ایرانی،‌ صنعتگران را با علاقه‌مندان آن در یک مواجهه مستقیم قرار دهند. نمونه آن شرکت صنعتگران در پنجاهمین نمایشگاه بین‌المللی برلین بود که به تازگی به کار خود پایان داد.

در این نمایشگاه، هفت هنرمند در رشته‌های گلیم، قلم‌زنی، خاتم، زیورآلات سنتی،‌ سنگ‌های سنتی، معرق و منبت از استان‌های فارس، قزوین، مازندران، خوزستان، اصفهان، البرز و قزوین حضور داشتند.

سهم ایران از نمایشگاه‌های جهانی

مدیر‌کل دفتر صادرات معاونت صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی درباره شاخص‌های انتخاب صنعتگران برای شرکت در این نمایشگاه به «دنیای اقتصاد» گفت: دارا بودن نشان ملی و مهر اصالت در کنار تاییدیه سازمان‌های میراث فرهنگی و صنایع‌دستی استان‌ها از نکاتی بودند که ما برای انتخاب صنعتگران در نظر گرفتیم.

دکتر پویا محمودیان داشتن سایت و بروشور دو زبانه و تسلط حداقلی صنعتگران به زبان انگلیسی را از دیگر مولفه‌های انتخاب صنعتگران در نمایشگاه برلین و سایر نمایشگاه‌های بین‌المللی دانست و اظهار کرد: تلاش ما این است که بتوانیم صنایع‌دستی با کیفیت را در این نمایشگاه‌ها عرضه و زمینه‌ توسعه بازار آنها را فراهم کنیم.

وی درخصوص میزان حمایت سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی از صنعتگران حاضر در نمایشگاه بین‌المللی برلین گفت: هزینه‌های اجاره فضای نمایشگاهی، تبلیغات، تجهیزات VIP و رفت و برگشت که در مجموع ۵۵ درصد هزینه‌ها را شامل می‌شد توسط سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی تامین شد و بقیه هزینه‌ها را نیز صنعتگران پرداختند.

دولت برای تبلیغات هزینه کند

مدیر کل دفتر صادرات معاونت صنایع‌دستی، نمایشگاه‌ بین‌المللی برلین را یکی از معتبرترین نمایشگاه‌های این حوزه در اتحادیه اروپا دانست و اظهار کرد: قرار گرفتن پنجاهمین دوره، نشان‌دهنده قدمت و اعتبار این نمایشگاه است.

وی گفت‌وگو درباره نتایج و دستاوردهای این نمایش را به آینده نزدیک موکول و تاکید کرد: با توجه به اخباری که در این زمینه به دست ما رسیده خوشبختانه استقبال از غرفه‌های ایران بسیار خوب بوده اما برآورد میزان فروش و بازاریابی را باید به زمانی موکول کرد که صنعتگران به ایران بازگشته و گزارشی از فعالیت‌های خود ارائه

دهند.

محمودیان در تشریح برنامه‌های آتی این دفتر به «دنیای اقتصاد» گفت: در آذر ماه سال جاری در نمایشگاه بین‌المللی صنایع‌دستی ایتالیا با پنج صنعتگر حضور خواهیم داشت؛ ضمن اینکه در حال رایزنی با اتاق ایران و چین برای شرکت در نمایشگاه چین نیز هستیم.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا برنامه‌های در نظر گرفته شده برای نمایشگاه‌های کشورهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارد یا خیر،‌ اظهار کرد: بر مبنای اینکه کدام دسته از صنایع‌دستی در این کشورها با اقبال بیشتری مواجه می‌شوند، برنامه‌ریزی خود را انجام می‌دهیم. به‌عنوان مثال بازار مشتری در آلمان و ایتالیا تفاوت‌هایی با هم دارند که بر اساس سلیقه مخاطبان در هر کشور صنعتگران را انتخاب می‌کنیم.

مدیر کل دفتر صادرات معاونت صنایع‌دستی نمایشگاه‌ بین‌المللی درخصوص بسته‌بندی به‌عنوان یکی از ضعف‌های کالاهای صادراتی و به تبع آن صنایع‌دستی ایران اظهار کرد: ما در انتخاب صنعتگران، بسته‌بندی را به‌عنوان یکی از شاخص‌ها در نظر می‌گیریم زیرا برای ما بسیار مهم است که در بازار بین‌المللی کالایی را عرضه نکنیم که ظاهری ناخوشایند داشته باشد.

گفته‌های دکتر پویا محمودیان در ارتقای صنایع‌دستی و یافتن راه‌هایی برای توسعه صادرات آن در حالی صورت می‌گیرد که ما هنوز برنامه‌های مدونی را برای اجرای این امر از سوی سازمان میراث فرهنگی،‌ صنایع‌دستی و گردشگری شاهد نیستیم. تسهیلاتی که وعده آن به صنعتگران داده شده است، با اما و اگرهای فراوان به آنها تعلق می‌گیرد و مبلغ در نظر گرفته شده نیز با توجه به بی‌مهری‌های فراوان نسبت به این صنعت چنان اندک است که نمی‌تواند چرخ آن را به حرکت در آورد.

در همین رابطه فعالان خصوصی صنایع‌دستی پیشنهاد می‌دهند دولت تمرکز خود را به جای ارائه تسهیلات متوجه بازاریابی کرده و با صرف این هزینه‌ها در تبلیغات، زمینه حضور گسترده‌تر بازرگانان و تولیدکنندگان را در بازارهای بین‌المللی فراهم کند؛ پیشنهادی که گرچه در توسعه برخی اقلام بسیار مثبت به نظر می‌رسد اما نمی‌تواند شعارهای مسوولان این سازمان در امر توسعه متوازن و ارتقای معیشت مناطق مختلف کشور را عملی کند.

استانداردسازی حلقه مفقوده در توسعه صنایع‌دستی ایران

برای رفع این معضل مدیر دفتر گروه رشد و توسعه پایدار سازمان ملل در تهران پیشنهاد دیگری را در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» مطرح کرد و استانداردسازی را حلقه مفقوده در توسعه صنایع‌دستی ایران دانست.

دکتر علی فرزین در این زمینه به تجربه‌های موفق جهانی و به ویژه تایلند اشاره و اظهار کرد: دولت تایلند با هدف ارتقای درآمد روستاییان برنامه‌ای را تدوین کرد که بر مبنای آن هر روستا موظف بود یک کالا با استانداردهای تعریف شده تولید کند و در مقابل دولت نیز خرید آنها را تضمین می‌کرد.

فرزین ایجاد چنین رویه‌ای را عاملی در تقویت انگیزه میان روستاییان برای تولید صنایع‌دستی استاندارد دانست و افزود: اجرای درست این برنامه توانست علاوه بر حفظ سنت‌های گذشته، صنایع‌دستی تایلند را به یک جاذبه گردشگری تبدیل کرده و توریست‌ها را برای خرید آن به این کشور بکشاند؛ ضمن اینکه فروشگاه‌های صنایع‌دستی تایلند در کشورهای مختلف نیز دایر شدند.

به نظر می‌رسد گفته‌های دکتر علی فرزین با توجه به سابقه فعالیت در نهادهای بین‌المللی و تاکید ویژه او برای توسعه همه مناطق به جای پرداختن به انواع ویژه‌‌ای از صنایع‌دستی شمولیت بیشتری داشته و تمام بخش‌های کشور را تحت‌الشعاع خود قرار دهد؛ اما این امر نیازمند برنامه ویژه و اجرای درست آن با کمترین هزینه به واسطه منابع محدود این معاونت است.

در کنار آن مسوولان بخش‌های مختلف معاونت صنایع‌دستی می‌توانند رویه خود را در حمایت از صنعتگران دستی مشابه آنچه در نمایشگاه بین‌المللی برلین انجام دادند ادامه دهند تا با ورود کالاهای استاندارد به‌طور همزمان بازاریابی‌های گسترده‌ای نیز صورت گیرد و چرخ صنایع‌دستی ایران اندکی بر مدار موافق بگردد.