آفریقای ایران؛ سرزمین یوز وگور و زاغ

پروین پاکزادمنش دکترای انسان‌شناسی دانشگاه مالایا مناطقی که از نظر جلوه‌ها و پدیده‌های طبیعی دارای ارزش‌های جهانی بوده و مورد توجه جهانیان قرار گرفته، در فهرستی جهانی با نام ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره ثبت می‌شوند. ذخیره‌گاه زیست‌کره خارتوران با مساحتی بیش از یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه زیست‌کره ایران است. منطقه‌ای که به حق نام آفریقای ایران را گرفته و بخش وسیعی از شرق استان سمنان و قسمت‌هایی از استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. منطقه خارتوران یکی از زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ آسیایی و گور ایرانی، انواع مارمولک نظیر آگامای تورانی، بزمجه بیابانی، انواع مارها، انواع پرندگان به‌ویژه زاغ بور به‌عنوان تنها پرنده بومی و انحصاری شناخته شده ایران و همچنین گیاهان بومی و دارویی به شمار می‌آید. از این‌رو گرچه گردشگری در تمامی نقاط باید مسوولانه باشد، اما در مناطقی نظیر منطقه خارتوران، کوچک‌ترین اغماضی در این گردشگری قابل توجیه و چشم‌پوشی نبوده و از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است. منظور از طبیعت‌گردی و بوم‌گردی، سفری مسوولانه به‌منظور حفاظت پایدار از طبیعت یک منطقه و کمک به مردم بومی برای حفاظت آن منطقه است؛ به ویژه در خارتوران و پارک ملی آن که از زیستگاه‌های گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی است. بنابراین در این نوع سفر، اصل حفاظت مقدم بر گردشگری است. حتی سرعت اتومبیل‌ها در جاده‌های این مناطق نباید بالا باشد. ورود طبیعت‌گردان و بوم‌گردان به این منطقه باید با آموزش‌های قبل از ورود به منطقه همراه باشد. تورهای طبیعت‌گردی و بوم‌گردی باید توسط شرکت‌های تخصصی برگزاری تورهای طبیعت‌گردی و بوم‌گردی برگزار شود که دارای متخصصان این رشته‌ها و حساسیت‌های خاص زیست‌محیطی و آگاه به کدهای اخلاقی طبیعت‌گردی و بوم‌گردی باشند. استفاده از راهنمایان تور محلی که آموزش‌های خاص بلدهای محلی را گذرانده‌اند از ملزومات طبیعت‌گردی در این منطقه است. شش خرگوش مرده بر اثر تصادف در یک فاصله زمانی کوتاه بین دو روستای زمان آباد و احمدآباد در یک عصر تابستانی را می‌توان گواهی دانست از فجایعی که رانندگان می‌توانند در این منطقه به بار بیاورند. تصادفات جاده‌ای و ورود وسایل نقلیه به این منطقه منجر به مرگ توله‌ها و یوزهای مادر، انواع خزندگان و جوندگان و از بین رفتن گونه‌گیاهی بسیاری شده است. در حال حاضر، جشنواره سالانه زاغ بور در روستای قلعه بالا به‌عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری این منطقه، تعداد زیادی گردشگر را به این منطقه رهنمون می‌شود. روستاهای دیگری نظیر زمان‌آباد که به تازگی در فهرست روستاهای هدف گردشگری منطقه قرار گرفته است، روستاهای احمدآباد و رضا آباد از دیگر روستاهای منطقه هستند که از ظرفیت‌های لازم برای پذیرش طبیعت‌گرد و بوم‌گرد برخوردار هستند. گرچه دیگر روستاهای منطقه نیز از این حیث مستثنی نبوده و می‌توانند در آینده‌ای نزدیک توان و ظرفیت خود را منسجم‌تر کنند.