پرونده «دنیای اقتصاد» از ابهام رابطه «گردشگری» و «صنعت» در ایران
صنعت، لباس گشادی بر قامت گردشگری؟!
گروه گردشگری، فاطمه باباخانی و عاطفه نبوی: آیا گردشگری در ایران از ویژگی‌های یک صنعت برخوردار است یا نه؟ در متن‌ها و گزارش‌هایی که در حوزه گردشگری داخلی تنظیم میشود، گاهی به درست یا غلط از حوزه گردشگری به‌عنوان «صنعت» یاد میشود. صنعت شدن تعریف مشخصی دارد که قرارگرفتن در چارچوب آن ویژگی‌های خاصی را می‌طلبد. متصدیان امور طی سال‌های اخیر با وضع معافیت‌ها و اعطای تسهیلات و مشوق‌هایی سعی کردند به گردشگری میدان بیشتری بدهند تا طبق تعریف، فعالیت در این حوزه هم انتفاع بنگاه‌های گردشگری را در پی داشته باشد و هم به تولید انبوه خدمات در این حوزه بینجامد.
گروه گردشگری، فاطمه باباخانی و عاطفه نبوی: آیا گردشگری در ایران از ویژگی‌های یک صنعت برخوردار است یا نه؟ در متن‌ها و گزارش‌هایی که در حوزه گردشگری داخلی تنظیم میشود، گاهی به درست یا غلط از حوزه گردشگری به‌عنوان «صنعت» یاد میشود. صنعت شدن تعریف مشخصی دارد که قرارگرفتن در چارچوب آن ویژگی‌های خاصی را می‌طلبد. متصدیان امور طی سال‌های اخیر با وضع معافیت‌ها و اعطای تسهیلات و مشوق‌هایی سعی کردند به گردشگری میدان بیشتری بدهند تا طبق تعریف، فعالیت در این حوزه هم انتفاع بنگاه‌های گردشگری را در پی داشته باشد و هم به تولید انبوه خدمات در این حوزه بینجامد. معافیت‌هایی مانند بند3 ماده 132 قانون‌های مالیاتی کشور که به واسطه آن همه تاسیسات گردشگری باید از ۵۰ درصد معافیت مالیاتی بهره‌مند باشند یا اعطای سود معادل با صنایع دیگر مانند خودروسازی برای گردشگری وعده‌هایی است که داده شده است. این وعده‌ها مطمئنا همان کاری است که گردشگری را در مسیر صنعتی شدن قرار می‌دهد؛ البته به شرط تحقق.
با این وجود همچنان این ابهام وجود دارد که آیا سیاست‌گذاری‌های کلی کشور و نگاه مسوولان دولتی و غیردولتی، توریسم را امری صنعتی می‌پندارند یا همچنان اندر خم نگاه غیرصنعتی هستیم؟! امروز در این رابطه به سراغ برخی فعالان و متصدیان امور گردشگری رفتیم و نظر ایشان را جویا شدیم:
در گذار به صنعتی شدن
علی اکبر غمخوار
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر مسافرتی و گردشگری استان تهران
ما در مرحله‌گذار به صنعتی شدن هستیم. اگر بخواهیم گردشگری را صنعت تلقی کنیم، مطمئنا باید واجد ویژگی‌های مشخصی باشد که گردشگری ما در حال حاضر هنوز در نیمه راه احراز آنها است.
در صنایع به‌طور معمول دولت‌ها امکانات، تعرفه‌ها و تسهیلات مشخصی تعریف می‌کنند، جوایز صادراتی در نظر می‌گیرند، تسهیلات بانکی با نرخ پایین مصوب می‌کنند و با توجه به میزان اشتغالزایی معافیت‌هایی را برای آنها قائل میشوند. اما از آنجا که گردشگری هنوز جای خود را در میان صنایع مهم و تعیین‌کننده پیدا نکرده، این روند بسیار کند پیش می‌رود.
نگاهی به تجربیات موفق کشورهای همسایه نشان می‌دهد که در جاهایی که این تسهیلات فراهم شده رشد چشمگیری به‌دست می‌آید؛ چرا که گردشگری کارخانه‌ای بدون دود است که در آن با کمترین میزان سرمایه‌گذاری بالاترین میزان بازده را در زمینه‌های مختلف خواهیم داشت. زمینه‌ها تا حد زیادی فراهم است، کارخانه‌های ما در واقع 2500 سال پیش در تخت جمشید و شوش و سایر سایت‌های تاریخی ساخته شده است. ما در این حوزه اشتغالزایی سریع داریم و با آموزش نه چندان زمانبر و پیچیده‌ای می‌توانیم افراد زیادی را به‌کار گرفته و برای ارائه خدمات دراین حوزه از آنها سود ببریم. یک صنعت باید ارز آور باشد و از این حیث نیز گردشگری مستقیم و بلاواسطه ارز وارد کشور می‌کند. صنایع باید تا حد زیادی مناطق محروم را هم تحت پوشش قرار دهد و این کاری است که مشخصا در گردشگری تعریف شده‌است؛ چرا که ما افراد را از جوامع برخوردار به مناطق محروم می‌بریم و به این ترتیب جریانی از سرمایه از جایی که انباشت شده به جایی که کمتر برخوردار است، به وجود می‌آید. بهره بردن از این ظرفیت‌ها و عبور از این مرحله‌گذار همان‌طور که اشاره شد مستلزم اختصاص همه تسهیلات مذکورو قائل شدن ویژگی‌های یک صنعت برای این بخش است.
هنوز صنعتی نشدیم
مهرداد بائوج لاهوتی
عضو فراکسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی
گردشگری در ایران تمام استعدادها و زمینه‌های لازم را برای صنعت شدن دارد و بر اساس شاخص‌های موجود در دنیا ایران به لحاظ جاذبه‌ها جزو ۱۰ کشور اول و به لحاظ تنوع در میان پنج کشور اول جا دارد. اما به دلایل مختلف ما نتوانستیم به درستی از این رتبه‌های ممتاز استفاده کنیم. این در حالی است که گردشگری در میان صنایع بزرگ دنیا درکشورهایی با جاذبه‌های کمتر از ما در حال حاضر بعد از نفت و خودرو رتبه سوم را دارد و این رتبه در حال رشد نیز هست.
اینکه ما نتوانستیم این توان بالقوه را به فعلیت برسانیم، دلایل مختلفی دارد. یکی از آنها نگاه فرهنگی متفاوت و در واقع مقاومتی است که نسبت به این مساله وجود داشت. طی سال‌های طولانی اعتقاد بر این بود که ما اگر بخواهیم این حوزه را گسترش دهیم، به هویت فرهنگی ما ضربه وارد میشود و این به نوعی مانعی بر سر راه توسعه گردشگری ایجاد کرد؛ درحالی که چنین چیزی درست نیست و ما با استفاده از آن می‌توانیم جریان انتقال فرهنگمان را به سایر نقاط دنیا ایجاد
کنیم.
مشکل اساسی دیگری که وجود دارد این است ما زیرساخت‌های لازم را در این زمینه نداریم و در مسیر صنعتی شدن باید این زیرساخت‌ها فراهم و تکمیل شوند. بحث مهم دیگر مساله آموزش است که باید روی آن تمرکز شود. آموزش متخصصان این حوزه و آموزش عمومی مردم برای نوع برخورد با گردشگران ورودی بسیار مهم است.
برای صنعتی شدن گردشگری، با توجه به میان بخشی بودن این حوزه، نیازمند همکاری جدی بخش‌های دیگر به عنوان مثال، حوزه‌های امنیتی هستیم. مانند تلاش‌هایی که در رابطه با لغو روادید بعضی کشورها داشتیم و فعالیت‌هایی از این قبیل. همچنین جذب، اعطای تسهیلات و ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری نیز بسیار تعیین‌کننده است.
خدمات در ایران پیشرو نیست
پدرام سلطانی
نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران
واژه صنعت در حوزه خدمات به این جهت تعلق می‌گیرد که تمایزی میان خدمات تولیدی که در آن خدمت به خودی خود ارزش افزوده و سایر حوزه‌ها ایجاد کند. گردشگری، حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات، بیمه، بانکداری و... همه در حوزه خدمات هستند و در تقسیم‌بندی ملی و بین‌المللی ارزش افزوده آنها در خدمات محاسبه میشود.
اما اطلاق صنعت به این حوزه به واسطه اصالت این حوزه‌ها است؛ یعنی بر پایه خود به‌عنوان یک ضرورت مستقل و نه وابسته‌ای به سایر فعالیت‌های اقتصادی برقرار هستند. در بخش بازرگانی اگر یک واحد صنعتی کالای خود را مستقیما به مصرف‌کننده نفروشد و این کار را واسطه‌هایی انجام دهند، طبیعتا منافی اطلاق صنعت به آنها نیست؛ اما خدمات عموما به امور وابسته‌ای گفته میشود که ارتباط میان بخش‌های مختلف صنعت را برقرار می‌کنند. صنعت گردشگری با این تعاریف یک ضرورت است که ارتباط میان چند بخش را برقرار می‌کند؛ منتها چون خدمتی که ایجاد می‌کند از جنس تولید است می‌توان آن را صنعت نیز نامید.
با این حال خدمات در ایران در قیاس با کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه حرکت سریعی نداشته و ما در گردشگری، بیمه، حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات و... فاصله زیادی با آنها داریم. ما در ارائه خدمات، به‌روز و پیشرو نیستیم و این امر موجب شده است که اندازه بنگاه‌های اقتصادی خدماتی ما کوچک‌تر از کشورهای مذکور باشد. چنین روندی یک نقیصه اساسی محسوب میشود و موجب عدم شکل‌گیری بنگاه‌های بزرگ و چند ملیتی در کشور ما شده است. این در حالی است که در مقابل ما در تولید کالاها شاهد شکل‌گیری بنگاه‌های بزرگ هستیم؛ اما با وسعت یافتن این حوزه‌های خدماتی و توسعه آنها ارزش افزوده ایجاد خواهد شد و اشتغالزایی را به همراه خواهد داشت.
تجمیع تعاریف صنعت در گردشگری
رجبعلی خسروآبادی
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران
گردشگری کلیات تعریف یک صنعت را دارد، از این رو می‌توان آن را در کنار صنایع به عنوان یک صنعت مجزا تعریف کرد به عنوان مثال برای گردشگری چارچوب‌ها و استانداردهایی تعریف شده است که در ابنیه تاریخی یا تجهیزات باید رعایت شود.
تکثیر و تولید انبوه از دیگر ویژگی‌های صنعت است که در گردشگری نیز به چشم می‌خورد.
برخلاف سنت که قابلیت تکثیر شدن را ندارد و در آن محصولات یا سایر موارد در اندازه بالا و کارخانه‌ای تولید نمی‌شوند- ما آن را در صنایع دستی می‌بینیم- در گردشگری می‌توان به هر تعداد که نیاز باشد و تقاضای بازار ایجاب کند؛ تجهیزات و سایر اقلام را تاسیس کرد.
حوزه نظری شناخته شده و داشتن یک پشتوانه خصیصه مثبت گردشگری است؛ این حوزه دوره‌های آکادمیک شناخته شده دارد و فضا برای رشد و توسعه آن به لحاظ نظری فراهم شده است؛ همانند صنایع که یک بخش تحقیق و توسعه دارند. در گردشگری ما شاهدیم عرصه آکادمیک در حال توسعه و تحقیق برای گسترش و ظهور بازارهای نوین در این عرصه است و از دل آن تاکنون انواع مختلف این رشته سربرآورده و همچنان در حال ظهور و بروز است.
بنابراین شاخص‌سازی، عدم محدودیت در تقاضا و تولید در کنار ایجاد ارزش افزوده موجب شده است اطلاق گردشگری به عنوان یک صنعت مدنظر قرار گیرد. از سوی دیگر ما شاهدیم تقاضا در صنعت گردشگری کشورمان رو به فزونی است و ارزش افزوده شده و تولید شده توسط آن نیز به همان نسبت افزایش پیدا کند. بنابراین در راستای رشد بیشتر این صنعت باید تسهیلات لازم برای استانداردسازی و همچنین رشد آن مدنظر قرار داده شود.
با این وجود همچنان این ابهام وجود دارد که آیا سیاست‌گذاری‌های کلی کشور و نگاه مسوولان دولتی و غیردولتی، توریسم را امری صنعتی می‌پندارند یا همچنان اندر خم نگاه غیرصنعتی هستیم؟! امروز در این رابطه به سراغ برخی فعالان و متصدیان امور گردشگری رفتیم و نظر ایشان را جویا شدیم:
در گذار به صنعتی شدن
علی اکبر غمخوار
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر مسافرتی و گردشگری استان تهران
ما در مرحله‌گذار به صنعتی شدن هستیم. اگر بخواهیم گردشگری را صنعت تلقی کنیم، مطمئنا باید واجد ویژگی‌های مشخصی باشد که گردشگری ما در حال حاضر هنوز در نیمه راه احراز آنها است.
در صنایع به‌طور معمول دولت‌ها امکانات، تعرفه‌ها و تسهیلات مشخصی تعریف می‌کنند، جوایز صادراتی در نظر می‌گیرند، تسهیلات بانکی با نرخ پایین مصوب می‌کنند و با توجه به میزان اشتغالزایی معافیت‌هایی را برای آنها قائل میشوند. اما از آنجا که گردشگری هنوز جای خود را در میان صنایع مهم و تعیین‌کننده پیدا نکرده، این روند بسیار کند پیش می‌رود.
نگاهی به تجربیات موفق کشورهای همسایه نشان می‌دهد که در جاهایی که این تسهیلات فراهم شده رشد چشمگیری به‌دست می‌آید؛ چرا که گردشگری کارخانه‌ای بدون دود است که در آن با کمترین میزان سرمایه‌گذاری بالاترین میزان بازده را در زمینه‌های مختلف خواهیم داشت. زمینه‌ها تا حد زیادی فراهم است، کارخانه‌های ما در واقع 2500 سال پیش در تخت جمشید و شوش و سایر سایت‌های تاریخی ساخته شده است. ما در این حوزه اشتغالزایی سریع داریم و با آموزش نه چندان زمانبر و پیچیده‌ای می‌توانیم افراد زیادی را به‌کار گرفته و برای ارائه خدمات دراین حوزه از آنها سود ببریم. یک صنعت باید ارز آور باشد و از این حیث نیز گردشگری مستقیم و بلاواسطه ارز وارد کشور می‌کند. صنایع باید تا حد زیادی مناطق محروم را هم تحت پوشش قرار دهد و این کاری است که مشخصا در گردشگری تعریف شده‌است؛ چرا که ما افراد را از جوامع برخوردار به مناطق محروم می‌بریم و به این ترتیب جریانی از سرمایه از جایی که انباشت شده به جایی که کمتر برخوردار است، به وجود می‌آید. بهره بردن از این ظرفیت‌ها و عبور از این مرحله‌گذار همان‌طور که اشاره شد مستلزم اختصاص همه تسهیلات مذکورو قائل شدن ویژگی‌های یک صنعت برای این بخش است.
هنوز صنعتی نشدیم
مهرداد بائوج لاهوتی
عضو فراکسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی
گردشگری در ایران تمام استعدادها و زمینه‌های لازم را برای صنعت شدن دارد و بر اساس شاخص‌های موجود در دنیا ایران به لحاظ جاذبه‌ها جزو ۱۰ کشور اول و به لحاظ تنوع در میان پنج کشور اول جا دارد. اما به دلایل مختلف ما نتوانستیم به درستی از این رتبه‌های ممتاز استفاده کنیم. این در حالی است که گردشگری در میان صنایع بزرگ دنیا درکشورهایی با جاذبه‌های کمتر از ما در حال حاضر بعد از نفت و خودرو رتبه سوم را دارد و این رتبه در حال رشد نیز هست.
اینکه ما نتوانستیم این توان بالقوه را به فعلیت برسانیم، دلایل مختلفی دارد. یکی از آنها نگاه فرهنگی متفاوت و در واقع مقاومتی است که نسبت به این مساله وجود داشت. طی سال‌های طولانی اعتقاد بر این بود که ما اگر بخواهیم این حوزه را گسترش دهیم، به هویت فرهنگی ما ضربه وارد میشود و این به نوعی مانعی بر سر راه توسعه گردشگری ایجاد کرد؛ درحالی که چنین چیزی درست نیست و ما با استفاده از آن می‌توانیم جریان انتقال فرهنگمان را به سایر نقاط دنیا ایجاد
کنیم.
مشکل اساسی دیگری که وجود دارد این است ما زیرساخت‌های لازم را در این زمینه نداریم و در مسیر صنعتی شدن باید این زیرساخت‌ها فراهم و تکمیل شوند. بحث مهم دیگر مساله آموزش است که باید روی آن تمرکز شود. آموزش متخصصان این حوزه و آموزش عمومی مردم برای نوع برخورد با گردشگران ورودی بسیار مهم است.
برای صنعتی شدن گردشگری، با توجه به میان بخشی بودن این حوزه، نیازمند همکاری جدی بخش‌های دیگر به عنوان مثال، حوزه‌های امنیتی هستیم. مانند تلاش‌هایی که در رابطه با لغو روادید بعضی کشورها داشتیم و فعالیت‌هایی از این قبیل. همچنین جذب، اعطای تسهیلات و ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری نیز بسیار تعیین‌کننده است.
خدمات در ایران پیشرو نیست
پدرام سلطانی
نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران
واژه صنعت در حوزه خدمات به این جهت تعلق می‌گیرد که تمایزی میان خدمات تولیدی که در آن خدمت به خودی خود ارزش افزوده و سایر حوزه‌ها ایجاد کند. گردشگری، حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات، بیمه، بانکداری و... همه در حوزه خدمات هستند و در تقسیم‌بندی ملی و بین‌المللی ارزش افزوده آنها در خدمات محاسبه میشود.
اما اطلاق صنعت به این حوزه به واسطه اصالت این حوزه‌ها است؛ یعنی بر پایه خود به‌عنوان یک ضرورت مستقل و نه وابسته‌ای به سایر فعالیت‌های اقتصادی برقرار هستند. در بخش بازرگانی اگر یک واحد صنعتی کالای خود را مستقیما به مصرف‌کننده نفروشد و این کار را واسطه‌هایی انجام دهند، طبیعتا منافی اطلاق صنعت به آنها نیست؛ اما خدمات عموما به امور وابسته‌ای گفته میشود که ارتباط میان بخش‌های مختلف صنعت را برقرار می‌کنند. صنعت گردشگری با این تعاریف یک ضرورت است که ارتباط میان چند بخش را برقرار می‌کند؛ منتها چون خدمتی که ایجاد می‌کند از جنس تولید است می‌توان آن را صنعت نیز نامید.
با این حال خدمات در ایران در قیاس با کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه حرکت سریعی نداشته و ما در گردشگری، بیمه، حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات و... فاصله زیادی با آنها داریم. ما در ارائه خدمات، به‌روز و پیشرو نیستیم و این امر موجب شده است که اندازه بنگاه‌های اقتصادی خدماتی ما کوچک‌تر از کشورهای مذکور باشد. چنین روندی یک نقیصه اساسی محسوب میشود و موجب عدم شکل‌گیری بنگاه‌های بزرگ و چند ملیتی در کشور ما شده است. این در حالی است که در مقابل ما در تولید کالاها شاهد شکل‌گیری بنگاه‌های بزرگ هستیم؛ اما با وسعت یافتن این حوزه‌های خدماتی و توسعه آنها ارزش افزوده ایجاد خواهد شد و اشتغالزایی را به همراه خواهد داشت.
تجمیع تعاریف صنعت در گردشگری
رجبعلی خسروآبادی
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران
گردشگری کلیات تعریف یک صنعت را دارد، از این رو می‌توان آن را در کنار صنایع به عنوان یک صنعت مجزا تعریف کرد به عنوان مثال برای گردشگری چارچوب‌ها و استانداردهایی تعریف شده است که در ابنیه تاریخی یا تجهیزات باید رعایت شود.
تکثیر و تولید انبوه از دیگر ویژگی‌های صنعت است که در گردشگری نیز به چشم می‌خورد.
برخلاف سنت که قابلیت تکثیر شدن را ندارد و در آن محصولات یا سایر موارد در اندازه بالا و کارخانه‌ای تولید نمی‌شوند- ما آن را در صنایع دستی می‌بینیم- در گردشگری می‌توان به هر تعداد که نیاز باشد و تقاضای بازار ایجاب کند؛ تجهیزات و سایر اقلام را تاسیس کرد.
حوزه نظری شناخته شده و داشتن یک پشتوانه خصیصه مثبت گردشگری است؛ این حوزه دوره‌های آکادمیک شناخته شده دارد و فضا برای رشد و توسعه آن به لحاظ نظری فراهم شده است؛ همانند صنایع که یک بخش تحقیق و توسعه دارند. در گردشگری ما شاهدیم عرصه آکادمیک در حال توسعه و تحقیق برای گسترش و ظهور بازارهای نوین در این عرصه است و از دل آن تاکنون انواع مختلف این رشته سربرآورده و همچنان در حال ظهور و بروز است.
بنابراین شاخص‌سازی، عدم محدودیت در تقاضا و تولید در کنار ایجاد ارزش افزوده موجب شده است اطلاق گردشگری به عنوان یک صنعت مدنظر قرار گیرد. از سوی دیگر ما شاهدیم تقاضا در صنعت گردشگری کشورمان رو به فزونی است و ارزش افزوده شده و تولید شده توسط آن نیز به همان نسبت افزایش پیدا کند. بنابراین در راستای رشد بیشتر این صنعت باید تسهیلات لازم برای استانداردسازی و همچنین رشد آن مدنظر قرار داده شود.
ارسال نظر