گزارش «دنیای اقتصاد» از موزه‌های ایران به بهانه هفته موزه‌ها
موزه‌ها در برنامه سفر تورها نیستند
گروه گردشگری، عاطفه نبوی: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی برنامه‌هایی را برای رونق این حوزه‌ها و تمرکز بیشتر بر آنان ترتیب داد که در این میان بازدید رایگان، مطابق معمول مورد استقبال بازدیدکنندگان قرارگرفته و خواهد گرفت. در اینکه این یک هفته برای جبران مافات، از تمام موزه نرفتن‌های شهروندان گرفته تا همه غفلت‌های مسوولان کافی هست یا نه البته جای تردید است. اما سوال اینجا است که آیا راه رونق فرهنگی و اقتصادی موزه‌ها در ایران، این دستی که است با عجله و گاه از روی رفع تکلیف بر سر و روی شان کشیده می‌شود؟ اساسا نگهداری این موزه‌ها و بهره‌برداری از آنها با روند فعلی توجیه اقتصادی دارد؟ پارامترهای اقتصادی در مباحثی که اینچنین با مساله میراث و سرمایه فرهنگی در هم آمیخته چقدر تعیین‌کننده است؟ در سایر نقاط دنیا رشد و بهره‌وری اقتصادی را در کنار حفظ و نگاهداری از این آثار چگونه پیش می‌برند؟
فعالیت اقتصادی، اولویت موزه‌ها نیست!
دکتر محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌های کشور، درباره منابع تامین بودجه در موزه‌های ایران به «دنیای اقتصاد» گفت: در مرحله شکل گیری موزه‌ها بالاخص موزه‌های خصوصی یکی از راه‌های تامین این منابع از طریق اختصاص تسهیلات بانکی و منابع تحت کنترل دولت به آنان است؛ مانند اعطای وام‌های بلاعوض و کمک‌های کارشناسی برای تجهیز و مناسب سازی این موزه‌ها. اما طبعا بار اصلی برای سرمایه‌گذاری، بر دوش خود مجموعه دار است.
وی در ادامه و در مرحله نگهداری و اداره موزه منبع اصلی تامین بودجه را صاحب مجموعه و فعالیت اقتصادی خود موزه می‌داند و اضافه می‌کند: با ساز و کاری که در موزه تعریف می‌شود و تلاش‌هایی که از طرف خود آنها برای معرفی و جذب بازدید‌کننده صورت می‌گیرد بخشی از منابع تامین می‌شود؛ به عنوان مثال یک موزه سنگ از طریق خدمات جانبی‌ای که کارشناسان آن در حوزه سنگ و گوهر ارائه می‌دهند می‌توانند فعالیت اقتصادی را شکل داده و به همین ترتیب در حوزه‌های دیگر.
کارگر فعالیت اقتصادی را اولویت کار موزه نمی‌داند و خاطر نشان می‌کند: فعالیت فرهنگی محور فعالیت موزه‌هاست و فعالیت اقتصادی هر چند مهم است اما در اولویت بعدی قرار دارد. در معدود جاهایی در دنیا موزه‌ای توانسته در کنار فعالیت فرهنگی فعالیت اقتصادی خود را برجسته کند و از پس تامین هزینه‌های خود بربیاید و سودده شود.
موزه‌های ما با جهان قابل قیاس نیستند
دکترحسین یاوری استاد دانشگاه‌های علامه طباطبایی و علوم و تحقیقات و همچنین نویسنده کتاب آشنایی با موزه‌های ایران در این‌باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: موزه‌های موجود در ایران با موزه‌های معتبر و یا حتی موزه‌های متوسط جهان قابل قیاس نیستند. ما در اینجا در درجه اول با یک مقوله علمی و تخصصی مواجهیم؛ در موزه‌ها ضرورت‌های کارشناسی شده مانند فاصله بازدید کننده، نور و دمای مناسب برای موزه در فصول مختلف سال و... رعایت نمی‌شود. وی می‌افزاید: افرادی که به‌کار گرفته می‌شوند متخصص این امور نیستند و این به تخریب روزافزون و هر چه بیشتر آثاری منجر می‌شود که به ظاهر جایشان امن است، البته در سال‌های اخیر با تاسیس و تدریس رشته موزه‌داری در دانشگاه‌های کشور این ضعف تا حدی جبران شده است.
یاوری در ادامه با غیراستاندارد خواندن فضا و یا حتی خدماتی که در معتبرترین موزه‌های ایران، مانند موزه ملی یا موزه ایران باستان در جریان است اشاره و تصریح می‌کند: به عنوان مثال مجموعه اسلامی موزه در کنار موزه ایران باستان سال‌ها است که به بهانه تعمیر تعطیل است.
در موزه فرش با وجود آن منبع غنی، نورپردازی و مراقبت درست و دقیقی وجود ندارد و به‌طور کلی ضعف‌های موجود در موزه‌های ایران زیاد و غیرقابل چشم‌پوشی است. بروشورهای لازم برای ارائه اطلاعات وجود ندارد، راهنماها اطلاعات کافی ندارند و در اکثر اوقات سرگرم کارهای خودشانند، خدماتی که در حاشیه آن ارائه می‌شود نیز بسیار ضعیف و ناکافی است. به زعم این محقق حوزه میراث فرهنگی، مشکل اصلی دیگری که پیش روی رونق موزه وجود دارد ناشناخته ماندن آن در اذهان عمومی است.
وی تاکید می‌کند: در ایران موزه‌ها اساسا شناخته نشده و مورد استقبال مردم قرار نگرفته‌اند. نگاه و دریافت علمی نسبت به این مکان وجود ندارد. در واقع رفتن به موزه نمی‌تواند گردشگری به معنای عام آن و فقط پرکردن اوقات فراغت باشد و به نوعی جنبه غنی‌سازی اوقات فراغت را داشته باشد و جایی است که علاوه‌بر لذت بردن از زیبایی، می‌توان در آن دانش‌اندوزی کرد. به همین دلیل هزینه ورودی موزه‌ها باید برای دانشجویان و استادان باید حداقل ممکن باشد، چرا که اکثر مخاطبان این موزه‌ها و بازدیدکنندگان به لحاظ مالی در سطح متوسط و پایین قرار دارند.
گشودن بی‌قیدوشرط موزه‌ها به صلاح نیست
از سوی دیگر یاوری به عملکرد میراث در این هفته برای گشودن بدون کنترل و بی‌قید و شرط درهای موزه‌ها روی مردم انتقاد می‌کند و می‌گوید: در هفته میراث فرهنگی بازدید رایگان از موزه‌ها گذاشته می‌شود؛ این خوب است، در صورتی که با در نظر گرفتن همه جوانب باشد. مثلا موزه صاحبقرانیه که در نهایت ظرفیت ۱۲۰ نفر بازدید در روز را دارد، در یک روز مورد هجوم ۲۰۰۰ نفر قرار می‌گیرد و این خسارات جبران‌ناپذیری به موزه می‌زند و باید دائم مراقب آسیب‌های احتمالی باشیم.
به زعم این استاد دانشگاه با وضعیت فعلی برای موزه‌داران خصوصی نگهداری و اداره موزه اساسا هیچ توجیه اقتصادی ندارد و خاطرنشان می‌کند: معدود موزه‌های فعال خصوصی فقط با انگیزه‌های بالا و علاقه صاحبان خود برپا مانده‌اند وگرنه هر گونه تغییر کاربری این فضاهایی که به این کار اختصاص داده شده، به لحاظ اقتصادی برای آنها مقرون به صرفه‌تر است.
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد: در میان موزه‌های نیمه خصوصی، بهترین موزه موجود، موزه حاج حسین ملک است که به گمان من معرفی و نگهداری آثارش از همه موزه‌های دولتی و خصوصی موجود کارشناسی شده‌تر و به استانداردها نزدیک‌تر است. موزه خصوصی مقدم هنوز چندان شناخته نشده، اما این موزه هم از وضعیت به نسبت خوبی برخوردار است.
وی در توضیح استانداردهای موجود در دنیا در برنامه تورها در بازدید از موزه‌ها گفت: برنامه بازدید از موزه‌ها در کشورهایی مانند فرانسه آمریکا و ایتالیا و... در پکیج سفر آنها تعریف شده و یکی از مقاصد اصلی توریست‌ها در این کشورها است. مثلا موزه متروپولیتن، لوور، آرمیتاژ و... اما در کشور ما از اساس موزه‌ها در پکیج سفر تورها قرار ندارد و این همواره آنها را در حاشیه و مغفول نگاه می‌دارد.
یاوری در پایان اظهار می‌کند که نابسامانی در این حوزه در همه جزئیات و مراحل آن نگران‌کننده است، مثلا یک مساله اصلی در حال حاضر در رابطه با آثاری است که نیروی انتظامی آنها را کشف و ضبط می‌کند؛ اینکه این آثار به کجا منتقل می‌شوند و آیا در شرایط درستی نگهداری می‌شوند و قرار است که به کجا منتقل شوند و تمام این مراحل تحت نظارت کدام نیروی متخصص صورت می‌گیرد، مبهم و نگران‌کننده است.
آنچه از گفته‌های فعالان و متخصصان این حوزه برمیآید این است که در حال حاضر باید دغدغه اصلی مسوولان و علاقه‌مندان این حوزه نه فعالیت اقتصادی که تلاش برای حفظ و جلوگیری از نابودی موزه‌ها باشد. در واقع راه رسیدن به رشدی در اقتصاد این حوزه نیز به ناچار از این مسیر می‌گذرد. برای آوردن و نگاه داشتن توریست علاقه‌مند به حوزه فرهنگی در موزه‌ها، ما نیازمند فضایی کارشناسی شده هستیم که مخاطب آگاه را فراری ندهد و باعث تاسف وی نشود و در درازمدت تبدیل به جاذبه‌ای شود که هم از پس حفظ خود برمیآید و هم توریست علاقه‌مند را به سوی خود می‌کشاند.
ارسال نظر