خطر انحراف در توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی
گروه گردشگری- پرستو فخاریان*: اوایل اسفندماه 92 بود که معاون گردشگری کشور با شعار «زنده باد کویر!» از برخی اقامتگاه‌های بوم‌گردی کویری استان اصفهان دیدن کرد و دستور تشکیل مجمع یا جامعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی را برای پیگیری مطالبات این دسته از اقامتگاه‌ها صادر کرد.
بنابراین دستور، قرار بود تا پیش از پایان سال ۹۲ این مجمع با شرکت صاحبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی منطقه خور و بیابانک و با هدایت و راهنمایی پیشکسوتان این حوزه نظیر مازیار آل‌داوود تشکیل شود؛ اما این اتفاق به گونه‌ای دیگر رخ داد؛ در روزهای پایانی سال گذشته و طی یک جلسه درحالی چنین مجمعی با سه عضو اصلی هیات‌مدیره اعلام موجودیت کرد که اخبار واصله نشان می‌دهد این نفرات، آشنایی کامل و دقیقی با ماهیت بوم‌گردی و اقامتگاه‌های بومی ندارند. محسن مصلحی، مدیرکل اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان، چند روز پیش از آغاز سال جدید با اظهار بی‌اطلاعی از جزئیات تشکیل این مجمع، به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: مقدمه ایجاد این مجمع در جلسه معاون گردشگری کشور با فعالان گردشگری خور و بیابانک بود. وی در حالی از جزئیات مجمع تشکیل شده ابراز بی‌اطلاعی کرد که خبر ایجاد مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی به نقل از ایشان در همان روزها در خبرگزاری‌ها منتشر شد. مصلحی در پاسخ به این پرسش که آیا حفظ اصالت بومی روستا در دستور کار این مجمع قرار می‌گیرد یا خیر، گفت: چنانچه اقامتگاه ساخته شده، با محیط همخوان نباشد تذکر داده می‌شود که بوم‌محوری را رعایت کند. وی درخصوص اقامتگاهی در روستای فرحزاد اصفهان که با معماری بومی سازگاری ندارد، تصریح کرد: به صاحب این اقامتگاه تذکر داده شده که اصلاحات لازم را صورت دهد. مصلحی همچنین افزود: در چنین مواردی باید سعی کرد بدون آنکه سرمایه سرمایه‌گذار هدر شود، اصلاحات صورت گیرد.
از سوی دیگر مدیر یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستای فرحزاد در حاشیه کویر مصر که بیش از ۶سال است با خانواده‌اش در این زمینه فعال هستند، درخصوص چند و چون این مجمع به «دنیای اقتصاد» خبرداد: جلسه‌ای که تشکیل شد، به‌منظور آشنایی با اقامتگاه‌های بوم‌گردی منطقه بود و از پیش در خصوص برگزاری انتخابات در این جلسه، اطلاع‌رسانی نشده بود. سیدهاشم طباطبایی افزود: با این همه مدیر میراث فرهنگی خور و بیابانک با توزیع فرم‌هایی که برای انتخابات آماده شده بود، اعلام کرد که در همین جلسه انتخابات مجمع برگزار می‌شود و این غیرمنتظره بود. وی همین ناگهانی برگزار شدن انتخابات را (بدون اعلام کاندیداهای مشخص)، دلیل راهیابی افراد کم‌تجربه به هیات‌مدیره مجمع می‌داند.
موضع سازمان گردشگری چیست؟
پیش از این و در جلسه معاون گردشگری کشور با صاحبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی مقرر شده بود که جهت توسعه بوم‌گردی، مجمع به صورت سراسری شکل گیرد و اقامتگاه‌های استان اصفهان نیز بخشی از آن باشند و این درحالی است که انتخابات انجام شده تنها محدود به منطقه خور و بیابانک (و نه حتی استان اصفهان) بوده است. با این همه معاون گردشگری کشور در آخرین اظهارات خود درباره وضعیت بوم‌گردی در کشور گفت: به هیچ دلیلی نباید کاربری بوم‌گردی‌ها تغییر کند و اقامت با هدف رونق کویر با هماهنگی دستگاه‌های مسوول باید صورت گیرد. مرتضی رحمانی موحد همچنین تاکید کرد: ما هنوز این مجمع را به رسمیت نشناخته‌ایم. وی افزود: بیش از ۲۵ درصد خاک کشور کویر است که جذابیت و استعدادهای خاص خودش را دارد و به وضوح دیده شده که بوم‌گردی باعث مهاجرت معکوس شده، بنابراین باید در این حوزه اهتمام کامل صورت گیرد. همچنین به گزارش «دنیای اقتصاد» به نقل از روابط عمومی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، از آنجایی که ابهاماتی درباره انتخابات مذکور مطرح شده است، معاون گردشگری کشور هفته گذشته از اداره میراث فرهنگی استان اصفهان گزارشی درخصوص تشکیل مجمع اقامتگاه‌های بوم‌گردی در این استان خواسته است و این موضوع باید در اولویت کار اداره میراث اصفهان قرار گیرد. از این رو خبرنگار «دنیای اقتصاد» موضوع را از روابط عمومی اداره میراث فرهنگی اصفهان جویا و با اظهار بی‌اطلاعی آنها در خصوص این گزارش روبه‌رو شد؛ امری که گویا به روالی عادی در این اداره بدل شده است.
چه بر سر بوم‌گردی خواهد آمد، اگر...
به گزارش «دنیای اقتصاد»، همه این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که برخی افراد سرمایه‌گذار، با ورود به منطقه موجب ایجاد اختلاف و چالش‌های بزرگ میان مردم بومی شده است؛ مردمی که تا چندی پیش از این همراه و همگام با هم و با بهره‌گیری از بوم کویری خود توانستند گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به میهمانی بپذیرند، حالا به‌دلیل برخی دخالت‌های افراد غیربومی که با سرمایه‌گذاری نابجای خود در روستاها و در امر ساخت اقامتگاه‌ها و ارائه خدمات جانبی توازن چرخه درآمد را نیز در منطقه برهم زده‌اند، مشکلاتی در حال وقوع است.
درحالی که انتظار می‌رفت با حضور معاون گردشگری کشور در این منطقه و با عنایت به اهتمامی که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در رابطه با توسعه بوم‌گردی - با رعایت اصول زیست‌محیطی و فرهنگی آن- دارد، مسوولان استانی و محلی بیشتر به این بحث توجه داشته باشند و به آن بپردازند؛ اما اکنون با زمزمه‌هایی که به گوش می‌رسد باید هر لحظه منتظر آن بود که مشکلات و موانع موجود بر سر راه مالکان باسابقه این اقامتگاه‌ها، آنها را از ادامه این راه منصرف کند. در این منطقه کار به جایی رسیده است که پیشکسوتان عرصه بوم‌گردی به‌دلیل فشارهایی که با آن روبه‌رو شده‌اند، تصمیم به واگذاری اقامتگاه‌های خود می‌گیرند؛ فشارهایی که منشا آن به افرادی بازمی‌گردد که جز نفع شخصی و سود اقتصادی، به فکر هیچ چیز دیگری نیستند؛ درحالی که اساس بوم‌گردی بر پایه حفاظت از محیط زیست و محیط بومی و فرهنگی منطقه قرار گرفته است. ظاهرا وجود برخی رانت‌های سیاسی و اقتصادی نیز باعث شده است در سطح محلی و بعضا استانی، این فعالان به صورت مستقیم و غیرمستقیم و به انحای مختلف تهدید شوند.
برهمگان روشن است که در صورت خالی شدن منطقه از فعالان گردشگری و طبیعت گردی بومی، فرهنگ و محیط زیست منطقه رفته رفته رو به زوال خواهد گذاشت؛ چه اینکه وجود چنین افرادی حاشیه کویر توانسته از نابودی گیاهان معدود آنجا بکاهد و عاملی برای زنده نگه‌داشتن آداب و رسوم بومی کویرنشینان باشد.
Parastoo.fakharian@gmail.com*


اقامتگاه بوم‌گردی باید:
۱- آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازد. ۲-کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارد. ۳- مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشد. ۴-از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کند.۵- سیستم کارآمد دفع زباله و فاضلاب داشته باشد. ۶- از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره‌مند باشد. ۷-در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کند. ۸-برنامه‌های آموزشی درباره محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهد. ۹- با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه پایدار منطقه کمک کند.