کاروانسرای پاسنگان اقامتگاه بوم‌گردی در جوار قم
حسنا حاجیان* برای گردشگران زیارتی، طبیعت‌گردها و مسافرانی که به هر ترتیب از شاهراه ارتباطی ایران یعنی جاده قم و شهر قم عبور می‌کنند، مجتمع‌های گردشگری پذیرایی آب انبار تاریخی شادقلی خان و کاروانسرای عباسی پاسنگان فضایی دلنشین برای بازدید و البته استراحت با طعم دمنوش‌های سنتی فراهم می‌کنند.
با توجه به اینکه استان قم بیشتر به عنوان مقصدی مذهبی شناخته شده و در عرصه بوم گردی تقریبا بکر مانده است، فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در این عرصه وجود دارد. برادران ابراهیمی پور به عنوان فعالان بخش خصوصی با بهره‌گیری از این فرصت توانسته‌اند گردشگری را به منبع اول درآمد خود تبدیل کرده و برای تقریبا 20 نفر اشتغال مستقیم ایجاد کنند. آنها به مرمت و احیای کاروانسرای پاسنگان و آب انبار شادقلی خان که سال‌ها متروک مانده بودند، پرداخته و اکنون در حال بهره‌برداری از این مکان‌ها هستند.
احیای تاریخ در کاروانسرا
به فاصله ۵۰۰ متری حرم مطهر حضرت معصومه و روی تپه باستانی شادقلی خان- با بقایایی از زندگی انسان در ۶ هزار سال پیش- آب انباری وجود دارد که متعلق به دوران قاجار بوده و به ثبت ملی رسیده است.
سعید ابراهیمی‌پور اقدام به مرمت این بنای تاریخی کرده و در سال ۹۱ موفق به افتتاح این مرکز به عنوان یک مجتمع گردشگری و پذیرایی شد. ۲ سال پیش از آن نیز کاروانسرای صفوی پاسنگان با بیش از ۴۰۰ سال قدمت در ۲۰ کیلومتری جاده قم به کاشان، توسط ایشان مرمت شده و در سال ۱۳۸۹با عنوان محلی برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی شروع به فعالیت کرد.
ابراهیمی‌پور معتقد است معمولا قم ۹ ماه از سال گردشگرپذیر است و گردشگران زیادی صرفا برای بازدید یا استفاده از خدمات پذیرایی و اقامت وارد این مجتمع‌ها می‌شوند و پتانسیل بالای این مراکز در جذب گردشگر توانسته است - به‌رغم همه کمبودهایی که در حمایت از این کسب‌وکار وجود داشته - این مکان‌های تاریخی را به منابع درآمدزایی بدل کند.
بنای آب انبار از طرف اداره کل اوقاف استان قم به صورت دائم در ازای پرداخت سرقفلی و بنای کاروانسرا از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به صورت ۳۰ ساله با پرداخت اجاره ماهانه واگذار شده است. مدیر مجموعه برای بازسازی، مرمت و دکور این ۲ بنا، بیش از سه سال کار و روی هم حدود ۶۵۰ میلیون تومان هزینه کرده است. بهره‌بردار این بناها، همچنین از مشاوره و همراهی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم در طول کار بازسازی این بناها سخن می‌گوید که نشان از عزم برای توسعه گردشگری منطقه دارد.
در نهایت مجتمع‌های کاروانسرا و آب‌انبار به شیوه سنتی ایرانی تزئین شده و در آنها فضاهایی چون سفره‌خانه، شربت‌خانه، بازارچه صنایع دستی و عکاس‌خانه ایجاد شده‌اند. جالب آنکه بنیان شربت خانه در این ۲ مکان، باعث زنده شدن یادگار شربت خانه‌های سنتی ایرانی در دوران صفوی شد که در آنها علاوه‌بر چای، انواع دمنوش‌ها، دمجوش‌ها و شربت‌های سنتی نیز ارائه می‌شده است. در بازاچه صنایع دستی این مجتمع‌ها نیز محصولات متنوعی از استان قم - این استان دارای بیش از ۱۰۰ نوع صنایع دستی با نمونه شاخص خرمهره سازی است و همچنین به سایر استان‌ها عرضه می‌شود. کاروانسرای صفوی پاسنگان، همچنین به پایگاهی برای طبیعت‌گردی، کویر نوردی، پرنده نگری و نجوم و رصد ستارگان تبدیل شده و گاه به گاه نیز از فضای آن به عنوان لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی (مانند سریال تلاقی پخش شده از شبکه یک) استفاده می‌شود.
نام کاروانسرای عباسی پاسنگان در مکتوبات سیاحان مطرحی مانند، مادام دیوالافوا و آقای مولر آمده است و اکنون نیز مجید ابراهیمی پور به ‌عنوان مدیر کاروانسرا و سایر اعضای اقامتگاه‌های خوشه سار بوم گردی در تلاش‌اند تا با ثبت نام مکان‌هایی از این دست در کتاب‌های راهنمای سفری همچونLonely Planet گردشگران خارجی بیشتری جذب کنند.
نمونه ذکر شده در این مقاله نشان می‌دهد واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی برای مرمت و بهره‌برداری، می‌تواند با احیای بوم‌گردی کشور در گرداندن چرخ اقتصاد نیز موثر واقع شود، از این رو همکاری بیشتر بخش‌های دولتی با بخش خصوصی در این خصوص می‌تواند راهگشا باشد.
*کارشناس ارشد بازاریابی گردشگری
hosnair@yahoo.com