دانش محلی، نگاهدار طبیعت
مهدیس مدنی* امروزه در دنیا، به‌ویژه در کشورهای پیشرو در امر حفاظت از محیط زیست، جایگاه افراد بومی و محلی به عنوان اولین گروه تاثیرپذیر از سیاست‌های حفاظتی، در امر برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری بسیار حیاتی است، زیرا این گروه همان‌قدر که تاثیرپذیرند، تاثیرگذار نیز هستند. اگر به ۲۰۰ سال پیش از این بازگردیم یا سال‌های پیش‌تر از آن را مورد بررسی قرار دهیم، درخواهیم یافت که جوامع بومی بدون نیاز به دانش مدرن از محیط زیست پیرامون خود به شیوه‌ای پایدار بهره‌برداری می‌کردند و با طبیعت بده بستانی پایا داشتند. این افراد طی سال‌ها آزمون و خطا شیوه‌های منحصر به فردی برای حفاظت در عین بهره‌برداری به‌کار می‌بستند و از این‌رو اولین محیط‌بانان ذی‌نفع به حساب می‌آیند. بسیاری از تحقیقات اخیر آکادمیک، سعی در کشف و مدون کردن بخشی از این دانش محلی دارند، زیرا محققان و پژهشگران نیز دریافته‌اند که کلید حل بسیاری از معماهایی که برای استفاده پایدار از طبیعت مطرح است، در دستان این گروه است.
سال‌ها سیاست‌های حفاظتی و شیوه‌های کلاسیک مدیریت عرصه‌های طبیعی تحت عناوینی چون پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده، سعی در کوتاه کردن دست این افراد از منابع طبیعی به بهانه حفاظت از این منابع داشت. این در حالی است که اغلب آن شیوه‌های قهری با اقبال چندانی مواجه نشدند و نیاز و وابستگی معیشت افراد به این منابع، آنان را در جبهه مخالفت با این سیاست‌ها قرار داد. نتیجه این تعارض‌ها نارضایتی برای جوامع، تخریب برای محیط زیست و شکست طرح و سیاست‌های حفاظتی در عین صرف بودجه‌های هنگفت، برای دولت بود. از این رو، شیوه نوین مدیریت منابع طبیعی درصدد آن است تا نقش پررنگ‌تری برای افراد بومی و محلی در سیاست‌گذاری‌ها قائل شود و حفاظت را به شرط بهره‌برداری اعمال کند.
آنچه مسلم است به‌کارگیری دانش بومی این افراد، پشتیبانی برای طرح‌ها و راهکارهای حفاظتی خواهد بود، زیرا نه تنها امکان تدوین و تصویب و به‌کارگیری راهکارهای اشتباه یا ناکارآمد را کم خواهد کرد، بلکه خود این افراد را تشویق به همراهی در امر حفاظت میکند و از این‌رو آنان را که همواره در محل حضور دارند، مستقیما مسوول اجرای موفق طرح‌های حفاظتی میکند. از سوی دیگر این اطمینان خاطر نیز برای آنان ایجاد می‌شود که اگر این حفاظت به شیوه‌ای درست صورت گیرد، امکان بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی را برای این افراد به وجود خواهد آورد. توسعه پایدار که بقای طولانی مدت منابع طبیعی را تضمین خواهد کرد، راهی جز اعتماد به دانش بومی و به‌کارگیری این افراد در امر حفاظت ندارد.
*کارشناس ارشد برنامه‌ریزی توریسم
Mahdis-madani@yahoo.com
ارسال نظر