گردشگران به بم برمی‌گردند؟!
گروه گردشگری- عاطفه نبوی: بی‌شک پیش از زلزله سال 81 آنچه که نام شهر کوچک و کویری بم را در داخل و بالاخص در خارج از مرزهای ایران به گوش مردم می‌رساند، «ارگ بم» بود و آنجا را به مقصد باستان شناسان و گردشگران بدل می‌کرد. ارگ در سال ۱۳۴۵ در فهرست ثبت‌شده‌های ملی جای گرفت و بعد‌ها در فهرست جهانی یونسکو هم به ثبت رسید.
در سال ۱۳۵۰ تحت حفاظت آثار باستانی وقت قرار گرفت و از سال ۵۱ به بعد سالانه برای آن اعتباری در نظر گرفته می‌شود. از سال ۷۲ نیز تبدیل به یکی از پایگاه‌های میراث فرهنگی شد. بعد از زلزله به نظر می‌آمد که عزم راسخ داخلی و بین‌المللی برای احیای دوباره این بنا وجود دارد و این عزم با اختصاص بودجه، برنامه‌ریزی دقیق، کار کارشناسی و به کار گرفتن نیروی متخصص معنا می‌یافت.
حال سوال اینجا است که بعد از ۱۰ سال، چقدر این عزم به برپا کردن دوباره برج و باروهای بم انجامید؟ بودجه وعده شده، اختصاص داده شد؟ کمک‌های خارجی در مجرای درست خود به حرکت درآمد و چیزی از آن به بم رسید؟ کارهای انجام شده چقدر کارشناسانه و دقیق بوده و در آن به حفظ اصالت بنا و ظرایف معماری و باستان‌شناسانه آن توجه شده؟ و آخر اینکه چقدر از ظرفیت‌‌های گردشگری این شهر و داشته‌های فعلی‌اش، از اقلیم و تاریخ‌اش که زلزله نیز حالا بخشی ازآن شده برای احیای آن استفاده شد؟
چه کسانی به کمک ارگ آمدند؟
ژاپن، ایتالیا و فرانسه جزو کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود ۳/۱ میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژه‌ای با بودجه‌ای در حدود ۵۰۰ هزار یورو جهت مرمت و استحکام‌بخشی برج شماره یک (در گوشه جنوب غربی دیوار پیرامونی شهر تاریخی) در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. فرانسه نیز با تهیه نقشه ارگ بم و بانک جهانی هم مبلغ قابل‌توجهی به این پروژه کمک کردند.
ابراهیمی مدیر پایگاه تاریخی میراث جهانی ارگ بم، بعد از ۴سال که در سمت مدیر این پایگاه کار کرده درخصوص وضعیت فعلی این پروژه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: آنچه که در یونسکو ثبت شده نه تنها ارگ بم که «بم و منظر فرهنگی» آن بوده و مجموعه آثار تاریخی بم و اطراف آن را شامل می‌شود. در حال حاضر آواربرداری ارگ بم ۹۸ درصد انجام شده، ایمن‌سازی مسیرهای بازدید ۸۵ درصد، اقدامات حفاظتی اضطراری و نجات بخشی ۷۰ درصد و بازسازی در بعضی از قسمت‌ها مانند حصار پیرامونی انجام شده، از جمله سایر بخش‌های بازسازی شده، حصار دوم و سوم، بازار، خانه سیستانی‌ها، تکیه، اصطبل، سربازخانه، مدرسه میرزا و... است.
ابراهیمی درباره چگونگی و کیفیت این مرمت‌ها توضیح می‌دهد: مرمت‌ها تحت نظر یونسکو انجام می‌گیرد و ما هر سال گزارش میزان پیشرفت کار را به یونسکو می‌دهیم و کار با مشورت دفتر فنی امور پایگاه‌های جهانی و اعضای هیات راهبردی پیش می‌رود. در ارتباط با تامین اعتبار پروژه و منابع تامین آن، مدیر پایگاه تاریخی میراث جهانی ارگ بم، با اشاره به اینکه این اعتبارات در سطح ملی و در موارد معدودی هم استانی، تامین می‌شود؛ ادامه می‌دهد: کارگاه مرمت و بازسازی بم تا به‌حال یک روز هم تعطیل نشده و تنها اعتبار ما از طریق سازمان میراث فرهنگی کشور می‌آید و بعضا نیز به صورت موردی اعتبارات استانی اختصاص داده شده است. ما براساس بودجه‌ای که در اول سال اختصاص داده می‌شود، برنامه‌ریزی می‌کنیم تا کار از حرکت بازنایستد.
وی در ادامه تاکید می‌کند: البته در پروژه‌های مشترکی که با سایر کشورها مثل آلمان، ایتالیا و ژاپن داریم تامین اعتبار پروژه با آنها است و ما تنها امکاناتی برای اسکان و خورد و خوراک در اختیار آنها می‌گذاریم.
از سوی دیگر به گزارش «ایسنا»، محمدجواد کامیاب - معاون عمرانی استاندار کرمان- در جلسه‌ کارگروه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان که با حضور محمدعلی نجفی برگزار شد، اظهار کرده است: یکی از مشکلاتی که ما با آن روبه‌رو شده‌ایم تامین اعتبار برای بازسازی ارگ بم است. ما ردیف مستقل بودجه‌ای برای بازسازی ارگ بم نداریم. او ادامه داده است: از ابتدای بازسازی ارگ بم تا کنون، ۱۵میلیارد تومان به این منظور هزینه شده است، اما چون ردیف بودجه‌ای مستقل نداریم این اعتبار به ‌صورت قطره‌چکانی به ما می‌رسد. با این روند، بازسازی ارگ بم ۵۰ تا ۶۰ سال طول خواهد کشید.
ابراهیمی درباره تعیین زمانی برای پایان کار پروژه حتی به فرض تامین اعتبار آن، می‌گوید: برای کار مرمت و بازسازی آثار تاریخی با توجه به تخصصی بودن بحث و دقیق بودن کار نمی‌توان زمانی ارائه داد؛ فقط با تامین بودجه لازم می‌توان موانع جانبی را برطرف کرد و با سرعت و دقت بیشتری به کار پرداخت.
گردشگری، راه نجات بم
رئیس پایگاه تاریخی بم در رابطه با میزان ورود و درواقع بازگشت گردشگران به بم می‌گوید: از پس از زلزله تا به‌حال این آمار صعودی بوده؛ چه در رابطه با گردشگران داخلی و چه خارجی. البته هنوز به سطح قبل از وقوع زلزله نرسیده‌ایم. در واقع آن بخش از کار که برعهده سازمان میراث و پایگاه‌ تاریخی بود، تا جایی که در توان داشتیم به خوبی پیش رفت. ما در محوطه ارگ به کار ایمن‌سازی، تهیه پارکینگ، سرویس‌های بهداشتی مناسب، محل استراحت گردشگران، تابلوهای دو زبانه و...پرداختیم؛ اما مهم نگاه داشتن مسافر در شهر بم است تا از نخلستان‌ها دیدن کند، تپه‌های تاریخی را ببیند و به اقتصاد بم سود برساند. آن‌ وقت می‌توان از محل این درآمد برای بازسازی خود بم سود برد. زیرساخت‌های این شهر و اقدامات انجام شده در آن، پاسخگوی مسافران نیست و برای تحقق این مهم، نیاز به همکاری شهرداری، شورای شهر و بخش خصوصی هستیم.
با این همه، واقعیت این است که شهر بم حتی پیش از بازسازی نهایی همه بخش‌های تاریخی‌اش نیز مقصد مناسبی برای گردشگران است و می‌تواند نظر طیف وسیعی از گردشگران فرهنگی تا طبیعت گردان و بالاخص گردشگران فاجعه را به خود جلب کند. زلزله اکنون بخش جدایی ناپذیری از تاریخ بم شده؛ می‌توان آثار آن را مرمت و بازسازی کرد، اما از همین تاریخ هم می‌توان برای مرهم گذاشتن بر زخم این سرزمین و ساکنانش سود برد.
فراهم آوردن شرایط مناسب برای پذیرایی از گردشگران، بهداشت و محل اقامت آنها، اگر بیشتر از اهمیت بازسازی آثار تاریخی نباشد، کمتر از آن نیست. با هزینه کردن برای زیرساخت‌ها، معرفی و ارائه اطلاعات دقیق و روشنی از وضعیت فعلی و در نهایت با رونق گردشگری در شهر بم عواید آن - در صورت مدیریت صحیح- هم به آثار تاریخی می‌رسد و هم به جامعه محلی به شدت آسیب دیده که هنوز هم می‌بینیم بعد از ۱۰ سال از عوارض زلزله بزرگ رنج می‌برند.