مهدیس مدنی* احتمالا شنیده‌اید که اغلب فرصت‌های شغلی در صنعت گردشگری، از نوع مشاغل سطح پایین هستند و درآمد چندانی نیز برای صاحبان این مشاغل ایجاد نمی‌کنند. برخی دیگر از عدم امنیت شغلی در این صنعت، شکایت می‌کنند، که البته این مشکل بیشتر با ماهیت فصلی بودن این صنعت در ارتباط است و به نوعی کارفرمایان را وادار می‌کند تا به جای عقد قراردادهای بلندمدت و دایمی با کارمندان، اقدام به استخدام فصلی آنان می‌کنند.
بر اساس آنچه ILO، سازمان جهانی کار بیان کرد، نیروی کار بخش گردشگری و حتی مدیران، از طریق هتل‌های بین‌المللی و کسب‌وکارهای زنجیره‌ای که در گردشگری وجود دارند، اغلب از کشورهای دیگر وارد می‌شوند و این امر سبب می‌شود تا سهم بزرگی از سود حاصله از این بخش توسط این افراد دریافت شود؛ درواقع اقتصاد محلی با نشت بزرگی مواجه می‌شود. البته این موضوع در کشور ما به‌دلیل حضور کم رنگ بخش بین‌المللی در بازار گردشگری، تنها در سطح ملی و منطقه‌ای قابل بررسی است. در مقابل این امر، جوامع محلی اغلب در مشاغلی که به کارگران کم مهارت یا نیمه ماهر محتاجند، با حقوق و مزایایی سطح پایین مشغول به کارند. طبق گزارشی که سازمان جهانی کار منتشر کرده، عمده مشاغل در این صنعت به درآمدهای پایین، شرایط کاری سخت (برنامه‌های نامنظم کاری، کار در روزهای تعطیل، اضافه کاری‌های بدون حقوق و مرخصی‌های کم در دوران اوج پذیرش گردشگر) و همچنین مشاغل زیرزمینی و غیرقانونی بسیار، شهرت دارند. طبق این گزارش 70 درصد مشاغل با ویژگی‌هایی که برشمردیم، توسط زنان انجام می‌شود و این در حالی است که حضور کودکان کار و نیروی کار بسیار جوان (با متوسط سن کمتر از 25 سال) نیز در این بخش بسیار مشهود است. با وجود این هنوز کدهای اخلاقی و استانداردهای مورد نیاز این گروه از بازیگران عرصه صنعت گردشگری در خط‌مشی‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها تدوین نشده‌اند و در رابطه با احقاق حقوق انسانی این افراد، به ویژه آنجا که با نیروی کار کودک و زنان به عنوان قشر آسیب‌پذیر جامعه روبه‌رو هستیم، هنوز موضع روشن و مناسبی اتخاذ نکرده‌ایم. گرچه برخی از هتل‌ها، خطوط هوایی و تورگردانان بزرگ به تدوین برخی کدها مانند، سیاست‌گذاری در زمینه جلوگیری از بهره‌کشی از کودکان، آموزش نیروی کار، فراهم آوردن اطلاعاتی جهت اطلاع مسوولان از سوء استفاده‌هایی که در مقصدهای گوناگون از نیروی کار می‌شود و حتی آگاه سازی گردشگران از این موضوع، اقدام کرده‌اند. در همین راستا برخی برنامه‌ها نیز برای توسعه و بهبود شرایط کار برای نیروی جوان تدوین و پیاده شده است. اغلب این برنامه‌ها نیروی کار جوان از اقشار ضعیف جامعه را مورد هدف قرار می‌دهند و تلاش می‌کنند تا با وضع قوانین و آگاهی بخشی به خود این افراد مانع از سوءاستفاده‌ها شوند.
به هر روی وجود این مشکلات، مانعی است بر سر راه توسعه پایدار گردشگری؛ زیرا منافع بلندمدت نیروی کار را تامین نمی‌کند، و اگر توسعه پایدار را بسط همه جانبه قانون برد - برد بدانیم، نمی‌توانیم در مقابل ناعدالتی‌ها در قبال بخش بزرگ و مهمی از سمت عرضه در گردشگری، خاموش بمانیم.
*کارشناس ارشد مدیریت برنامه‌ریزی توریسم
mahdis.madani@gmail.com