سرمایه‌گذاری خوب است، اما...
گروه گردشگری- پرستو فخاریان*: یکی از عمده‌ترین انتقاداتی که به صنعت گردشگری وارد است، برهم‌زدن نظم محیطی عنوان می‌شود؛ به این معنا که ساختن زیرساخت‌های توریسم، این پتانسیل را دارد که ضربات جبران ناپذیری را به محیط اطراف وارد آورد. با این وجود، بهره‌گیری از یک نظام مدیریتی صحیح می‌تواند تاسیسات زیربنایی گردشگری را بیش از هر کسی به سود مردم منطقه توریستی، ایجاد کند. اما متاسفانه این نگاه به پایداری گردشگری نزد افراد نامتخصص و برخی سرمایه‌گذاران وجود ندارد؛ به گونه‌ای که در موارد متعددی ساختن هتل‌ها و مراکز اقامتی بدون توجه به بافت مالوف منطقه صورت می‌گیرد و جامعه محلی را از شکل سنتی و بومی خود خارج می‌کند.
دژ در برابر خانه‌ای سنتی
نمونه‌ای از آنچه در بالا ذکر شد، در یکی از روستاهای استان اصفهان رخ داده است؛ روستایی به نام فرحزاد که در جنوب شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده. این روستا طی سال‌های اخیر با استقبال جمع کثیری از گردشگران داخلی و خارجی مواجه بوده است و با این همه، خانواده طباطبایی که اقامتگاه بومگردی بارانداز را اداره می‌کنند، توانسته‌اند با کمک دیگر بومیان روستا، مانع از برهم خوردن نظم محیط شوند.
سیدهاشم طباطبایی، مدیر این اقامتگاه، به خبرنگار «دنیای اقتصاد» از شب‌هایی خبر می‌دهد که خودش، پسرانش، برادر و پسران برادرش، و دیگر اهالی روستا برای آنکه از گردشگران محافظت کنند، تا صبح بیدار می‌مانند؛ یا از وقت‌هایی که شبانه برای جمع‌آوری زباله‌هایی که گردشگران در دل کویر رها کرده‌اند، راهی بیابان می‌شوند.
حالا در چنین شرایطی که این ناحیه تاکنون توانسته به اندازه ظرفیتش از مسافران کویری پذیرایی کند، اقامتگاهی دیگر در فرحزاد در حال ساخت است که معماری‌اش با معماری بومی، زمین تا آسمان متفاوت است؛ برج و بارویی که فرماندار خور و بیابانک در توجیه ناهمگونی آن با محیط به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «این طرح برگرفته از قلعه‌های قدیمی منطقه است!» فیروزی همچنین به این نکته اشاره می‌کند که دریافت مجوز برای ساخت اقامتگاه در منطقه، به خود میراث فرهنگی مربوط می‌شود و فرمانداری هیچ نقشی در این زمینه ندارد؛ این درحالی است که مسوول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان ضمن آنکه از ساختن این اقامتگاه اظهار بی‌اطلاعی می‌کند، تاکید می‌کند: «در خصوص صدور مجوز ساخت چنین ساختمان‌هایی قطعا فرمانداری و دهیاری مربوطه دخیل هستند.» البته بدیهی است فرمانداری، شهرداری یا دهیاری هر منطقه در ارائه مجوز به ساختن هرگونه بنایی نقش دارند.
فیروزی، فرماندار خور و بیابانک، همچنین ابراز امیدواری می‌کند که اگر بخش فنی میراث اصفهان تشخیص دهد این بنا با معماری بومی سازگار نیست، می‌تواند از صاحب این اقامتگاه بخواهد که از ارتفاع برج و باروها بکاهد. سرمایه‌گذار و صاحب این اقامتگاه نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، معتقد است این برج و باروها به شکستن بادهای غالب در منطقه کمک می‌کند و باعث می‌شود، روستا کمتر از وزش این بادها آسیب ببیند.
فرزین حتی به این مساله اشاره می‌کند که نمای قرمز رنگ ساختمانش از کاهگل‌های معدنی در ۶۰ کیلومتری همین منطقه است و این را حمل بر این می‌داند که این برهم زننده نظم منطقه نیست. با این وجود مساله جور دیگری به نظر می‌رسد. معماری این بنا که به قول صاحبش مهندسی‌ساز است، به شکلی نامتجانس در هنگام ورود به روستا، به چشم می‌آید؛ طرحی که فرزین می‌گوید به تایید کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان رسیده و حالا ۶۵درصد تجهیز شده است.
اهمیت توجه به ظرفیت‌های محیط
آنچه در چنین مواردی باید مهم‌تر از تغییر چهره روستایی مورد توجه قرار گیرد، ایجاد پتانسیل هجوم بی‌رویه گردشگر به منطقه است. در حال حاضر هر هفته تورهای متعددی به منطقه فرحزاد وارد می‌شوند. باید به این نکته اذعان کرد که ورود توریست به منطقه از امکانات موجود برای اقامت شبانه پیروی می‌کند. چنانچه در خصوص تعداد ظرفیت هر ناحیه برای پذیرایی گردشگران استاندارد خاصی معین نشود، ممکن است تاسیس اقامتگاه‌های بسیار و هجوم خارج از کنترل مسافران، منطقه‌ را رو به نابودی ببرد؛ در حالی که صاحب اقامتگاه جدید روستای فرحزاد حاضر نشد تعداد اتاق‌های موجود و تعداد ظرفیت اقامتگاهش را به خبرنگار ما بگوید!
خوشه‌سار بومگردی، سرمایه‌گذاری روی طبیعت
با این همه اما گروهی از کسانی که به پایداری محیط در کنار توسعه گردشگری پایبند هستند، در همین استان اصفهان توانسته‌اند اقامتگاه‌های بومگردی ایجاد کنند؛ خانه‌هایی که گردشگر در آنها حس نزدیک بودن به فضای روستایی و بومی را دارد، با امکانات کافی اما سنتی زندگی می‌کند و در عین حال می‌آموزد که باید مراقب محیط طبیعی و فرهنگی روستا باشد. نکته جالب توجه در مورد خانه‌های خوشه‌سار بومگردی این است که این خانه‌ها با سرمایه‌های کم آغاز به کار می‌کنند و به تدریج و با تداوم به توسعه و بهسازی خود ادامه می‌دهند. به این ترتیب این امکان برای افراد بومی به وجود می‌آید که با استفاده از سرمایه‌های موجود، نسبت به ایجاد تاسیسات توریستی اقدام کنند. البته که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توریسم یکی از دغدغه‌های این روزهای فعالان گردشگری است اما سرمایه‌گذاری در مناطقی نظیر مناطق حساس کویری یا ساحلی، زمانی می‌تواند توجیه منطقی پیدا کند که با لحاظ کردن نفع مردم بومی و محیط طبیعی همراه باشد. در غیر این صورت سرمایه‌گذاری انبوه در مناطقی که به لحاظ طبیعی شکننده هستند، ممکن است در کوتاه مدت منطقه را از سود اقتصادی سرشار کند، اما به زودی در بلندمدت آن را دچار نابودی می‌کند؛ به صورتی که نه تنها پتانسیل‌های گردشگری آن مضمحل می‌شود، بلکه به طور کلی امکان زیست را از مردم بومی نیز سلب می‌کند.
*parastoo.fakharian@gmail.com