گردشگری ادبی؛ بر بال شاعران پارسی
فواد شمس گردشگری هر روز در حال گسترش است و انواع جدید آن ابداع می‌شود و این ویژگی را دارد که با دیگر رشته‌ها ترکیب شود. گردشگری ادبی، گردشگری تازه رونق یافته ای است که ایران به دلیل تاریخ و فرهنگ غنی‌ای که دارد خود می‌تواند بستر مناسبی برای شکل‌‌گیری و گسترش این گردشگری باشد.

اصل توریسم بر مبنای مکان بنا شده است. بازدید از مکان‌های جغرافیایی اصل شناخته شده گردشگری است. هر مکانی به یک دلیل دارای جاذبه گردشگری است. مکان‌هایی که با خود فرهنگ و ادبیات یک کشور را حمل می‌کنند، جاذبه گردشگری ادبی هستند. ادبیات در ایران قدمتی هزاران ساله دارد. هزاران شاعر و نویسنده و ادیب در این سرزمین زیسته‌اند که خانه‌ها و مقبره‌هایشان می‌تواند میعادگاه علاقه‌مندان به ادبیات و گردشگری باشد.
گردشگری ادبی یاLiterary Tourism شاخه‌ای از گردشگری فرهنگی، به حساب می‌آید. در این نوع از گردشگری انگیزه محوری گردشگران، بازدید از مکان‌ها و آثاری است که به زندگی و کار شاعران، ادبا، نویسندگان یا هنرمندان مرتبط است. البته در کنار این حتی اماکن معروفی که در آثار ادبی مشهور نام‌شان آمده است، می‌تواند یکی از جاذبه‌های مناسب برای هر گردشگری محسوب شود. گردشگری ادبی در عین حال که زیر شاخه‌ای از گردشگری فرهنگی است یک عمل خاص و ویژه محسوب می‌شود؛ یعنی برخلاف تصور عموم از گردشگری که صرفا یک امر برای خوشگذرانی است. گردشگری ادبی علاوه بر اینکه ساعات مفرحی را برای گردشگر فراهم می‌کند، بر دانش و اطلاعات وی نیز می‌افزاید. به نوعی تلفیقی از تفریح و آموزش است.
معمولا گردشگران ادبی کسانی هستند که روزگاری از خوانندگان و علاقه‌مندان آثار شاعران و نویسندگان بزرگ و مشهور بوده‌اند. این علاقه‌مندان برای بازدید از محل زندگی یا محیط و آثاری که نام آنها در نوشته‌های ادبی آمده است، سفر می‌کنند. این گردشگران علاقه‌مند هستند که مکان‌هایی را ببینند که الهام‌بخش شعرها و آثار و نوشته‌های نویسندگان و شعرای مورد علاقه‌شان بوده است. البته برگزاری جشنواره‌های ادبی یکی دیگر از فعالیت‌های مرتبط با این گردشگری است.
جاذبه‌های گردشگری ادبی کشورهای دیگر جهان
در انگلستان شهرهای لندن و ادینبورگ مورد توجه گردشگران ادبی است. در لندن گردشگران از خانه چارلز دیکنز و خانه‌ بنیامین جانسون که در آنجا اولین لغت‌نامه جامع انگلیسی نوشته شد، بازدید می‌کنند. آنها می‌توانند در مکان‌هایی قدم بزنند که روزگاری لوکیشن داستان‌های پلیسی شرلوک هلمز بوده است. از همه جالب‌تر استنفورد، محل تولد شکسپیر را ببینند. ادینبورگ شهر نویسندگان مشهوری است که خالق کاراکتر‌های شرلوک هلمز و هری‌پاتر بوده‌اند. این شهر، یاد‌آور نویسندگان بزرگی همچون والتر اسکات و رابرت لوئی استیونسون است.
پاریس، هم شهر شاعرانه‌ای است که داستان سرایی ویکتور هوگو، ولتر، الکساندر دوما، ارنست همینگوی و اسکات فیتز جرالد همان گورستان پرلانتز معروف پاریس برای یک روز گردشگری ادبی کفایت می‌کند. در روسیه مردم از بولوار نوفسکی دیدن می‌کنند تا مکانی که الهام بخش «گوگول» پدر داستان‌نویسی مدرن روسیه بوده است را از نزدیک ببینند.
فرصت‌های گردشگری ادبی در ایران
شاعران بزرگی در ادوار مختلف تاریخ درایران زیسته‌اند، مقبره‌ها و آرامگاه‌های فراوانی در سرتاسر کشور از این شعرا وجود دارد. از خیام در نیشابور گرفته تا حافظ و سعدی در شیراز تا بابا طاهر در همدان و فردوسی در طوس مشهد و ده‌ها نمونه دیگر از این دست، که هر کدام به تنهایی می‌توانند یک قطب گردشگری ادبی در کشور باشند. خوشبختانه لااقل در این زمینه کشور ما پتانسیل بالایی دارد. قطعا هرکدام از این موارد که نام برده شد، می‌تواند برای کسب درآمد از گردشگران داخلی و خصوصا گردشگران خارجی علاقه‌مند به ادبیات غنی ایران، مفید باشند. در واقع به جرات می‌توان گفت گردشگری ادبی می‌تواند درآمدزایی بالایی داشته باشد.
از یک طرف درآمد سرشاری برای اقتصاد محلی و از طرف دیگر نقش بسزایی در اقتصاد کلان کشور دارد. از گردشگری ادبی می‌توان برای شناساندن و حفظ آثار ادبی و نوشته‌های به جا مانده از تاریخ پرافتخار کشور استفاده کرد. ادبیات در واقع یکی از اجزای مهم میراث فرهنگی یک کشور است. با گسترش گردشگری ادبی می‌توان از این میراث پاسداری کرد. ادبیات خود، از عناصر قوام دهنده هویت ملی و تاریخی ما است. با گسترش گردشگری ادبی در واقع هویت ملی خود را هم تحکیم خواهیم کرد. در کنار منافع آنی اقتصادی که این گردشگری دارد، منافع راهبردی و بلند مدتی در زمینه امنیت ملی نیز خواهد داشت.
در شرایط فعلی باید سازماندهی و بسترسازی‌های لازم را انجام دهیم تا پتانسیل‌های موجود در ایران را بالفعل کنیم که در نتیجه آن جایگاه و اهمیت گردشگری ادبی
ما بهتر نمایانده شود.
گردشگری ادبی صنعتی سودآور
به نظر می‌آید، پتانسیل کارهای خلاقانه فراوانی در گردشگری ادبی وجود دارد. به طور مثال می‌توان مسیری که در سفرنامه‌های معروف همچون سفرنامه ناصر خسرو یا مارکوپولو نوشته شده است را بازسازی کرد یک تور گردشگری بر مبنای این سفرنامه و مسیر‌های نام برده شده در آن راه‌اندازی کرد. تاریخ ادبیات ما سرشار از آثاری است که در آن نام مکان‌ها ومنازل مختلف آمده است. می‌توان بر مبنای آنها تور سازماندهی کرد. قطعا کسی که رمان کلیدر محمود دولت آبادی را خوانده باشد دلش می‌خواهد روستا‌های شمال خراسان که محل وقوع این رمان است را ببیند. خود آثار ادبی یک رسانه تبلیغاتی برای گردشگری ادبی هستند.
هر کسی که آثار ادبی بزرگان فارسی زبان را بخواند به صورت بالقوه می‌تواند یک گردشگر ادبی در ایران باشد. تنها کافی است که تلاش کنیم وی را جذب کنیم. برای این جذب کردن هم نیاز به بستر سازی و دادن نگاهی جدید به گردشگران است. این بخش از گردشگری کشورمان نیاز به سرمایه‌گذاری البته همراه با تحقیق و توجه کارشناسان دارد.
به عنوان مثال بسیاری از مقبره‌های شعرا و ادبا باید بازسازی شود و تبلیغات گسترده‌تر و مدون‌تری برای آثار مرتبط با گردشگری ادبی ایجاد کنیم. موزه‌های مرتبط با این موضوع بسازیم. از حضور ادیبان و شاعران سود ببریم و جشنواره‌های ادبی بیشتری برگزار کنیم.