گشت‌وگذار در شب‌های شهر
فواد شمس با گسترش زندگی پر شتاب شهری زمان در زندگی شهری به یک کیمیای نایاب تبدیل شده است. اگر در گذشته انسان‌ها روز‌ها کار می‌کردند و شب‌ها به استراحت می‌پرداختند، در زندگی مدرن امروزی مرز مشخصی بین ساعت‌های شبانه‌روز برای کار، استراحت و تفریح وجود ندارد. تمامی لحظات ۲۴ ساعت شبانه‌روز برای هر نوع فعالیتی مناسب است.
در این شرایط است که گردشگری شبانه به عنوان یکی از زیر شاخه‌های مهم در گردشگری مطرح می‌شود؛ خصوصا در شهر‌های بزرگ و کلانشهرهای دنیا هم اکنون گردشگری شبانه به عنوان یکی از مهم‌ترین مدل‌های گردشگری مطرح است. بسیاری از شهر‌های دنیا شب‌‌های‌شان پر رونق‌تر از روز‌‌هایشان است.
رستوران‌ها، غذاخوری‌ها، مراکز تفریحی، مراکز تاریخی و دینی، موزه‌ها، زیارتگاه‌ها، سالن‌های سینما، کافه‌ها، کلوب‌ها و خلاصه انواع مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری در شب‌ها فعال‌تر از روز‌ها هستد. شهر‌های گردشگرپذیری همچون قاهره در مصر و استانبول در ترکیه زندگی شبانه پرجنب و جوش‌تری نسبت به روز‌ها دارند.
در واقع گردشگری شبانه یک فرصت استثنایی برای کسانی که می‌خواهند از آلودگی هوا و گرمای روزانه فرار کنند، به حساب می‌آید؛ شهروندانی که در طول روز آن چنان مشغله دارند که نمی‌توانند به تفریح فکر کنند، به گردشگری شبانه علاقه‌مندترند. از آن طرف شب‌ها خیابان‌ها خلوت‌تر است، ترافیک کمتر است و در نتیجه دلیل خوبی وجود دارد برای آنکه گردشگران شب‌ها را برای گردش در شهر انتخاب کنند. با یک نگاه کوتاه به شهر‌های بزرگ گردشگرپذیر جهان می‌توان دید که گردشگری شبانه تبدیل به یکی از پرطرفدار‌ترین انواع گردشگری شده است. در واقع زمانی که شهروندان شهر‌های بزرگ در طول روز وقت لازم برای گردش و تفریح ندارند، ساعت‌های شب را برای گردش انتخاب می‌کنند. بسترسازی برای گسترش گردشگری شبانه می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا گردشگران بتوانند در ساعت استراحت شبانه‌شان به تفریح و گشت و گذار بروند.
بسیاری از کار‌شناسان صنعت گردشگری، آرامش شب را به عنوان یک فرصت طلایی برای گردشگران برمی‌شمرند. از آن طرف، همین آرامش شبانه برای فعالان عرصه گردشگری نیز می‌تواند بسیار در آمدزا باشد. شهر‌هایی همچون پاریس، رم، مسکو، نیویورک، ونیز، فرانکفورت، سئول، هنگ کنگ و توکیو در شب پذیرای هزاران گردشگر هستند و گویی تاریکی شب برای آنان درخشش در آمد میلیونی از گردشگران شبانه را دارد.
رستوران‌ها، گالری‌ها، مراکز خرید شبانه همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا گردشگران پول خرج کنند. در واقع خدمات شبانه همواره گران‌تر از خدمات گردشگری روزانه است. به همین خاطر، گردشگری شبانه به مراتب پردرآمد‌تر است. پیاده‌روی در مسیر‌های شهری، حضور در رستوران‌های مختلف و خوردن غذاهای متنوع از جمله مواردی است که می‌توان در گردشگری شبانه در اختیار گردشگران قرار داد. حتی می‌توان تئا‌تر یا برنامه فرهنگی هنری دیگری برای اجرا در سالن‌های مختلف شهر در نظر گرفت و گردشگران را برای بهره‌مند شدن از آن سازماندهی کرد.
برخی از کشور‌ها برای جذب افراد به جاذبه‌های گردشگری خود، در شب روی آنها نور‌پردازی می‌‌کنند و شرایطی به وجود می‌آورند تا آن بافت یا جاذبه در شب هم جذابیت‌های ویژه‌ای برای گردشگران داشته باشد.
گردشگری شبانه هم اکنون تقریبا در اکثر کشور‌های گردشگرپذیر جهان جا افتاده است، اما در ایران این مساله هنوز به پختگی و همه‌گیر شدن نرسیده است. این درحالی است که در بیشتر شهر‌های توریست‌پذیر به ویژه کلان شهر‌ها، گردشگران در ساعات بعد از نیمه شب به مقصد می‌رسند. در واقع در ایران، با تعطیل شدن مغازه‌ها، سالن‌های سینما و تئا‌تر، مراکز فرهنگی و هنری و... در ساعت ۱۲ شب، مرگی خاموش بر شب‌ها حاکم می‌شود و به نوعی هیچ شهروندی دیگر نمی‌تواند کمترین نیازهای زندگی خود را از این ساعت به بعد تامین کند، به تفریح بپردازد یا در کنار خانواده خود تا پاسی از شب، از شبگردی در شهر لذت ببرد.
زندگی شبانه؛ بایدها و نبایدها
با توجه به اینکه کشور عزیزمان ایران ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه و رونق گردشگری شبانه دارد، باید بستر‌های لازم برای آن فراهم شود. گام نخست در این راه نیز این است که قوانین دست و پا گیری که شب‌ها را در ایران تعطیل می‌کند، تعدیل یا لغو شود. از سوی دیگر، فراهم آوردن امکانات مناسب برای روشنایی خیابان‌ها، معابر و اماکن می‌تواند حرکت موثری برای رونق زندگی شبانه باشد. برای این امر، سرمایه‌گذاری لازم است که هم بخش دولتی و هم بخش خصوصی در آن باید دخیل باشند. در موازات همه این مسائل باید تغییراتی نیز در برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌های موجود اعمال شود؛ به طور مثال، ساعات فعالیت اصناف و مراکز فرهنگی و هنری افزایش یابد.
مضاف بر اینها، مساله امنیت شهر‌ها در شب بسیار مهم است. گردشگر به جایی می‌رود که امنیتش تضمین شده باشد. نیروی انتظامی و دیگر مقامات مسوول باید با نظارت خود امنیت منطقه مورد نظر را تامین کند، چراکه گسترش گردشگری شبانه در گرو ایجاد امنیت است. حتی می‌توان گفت رونق گرفتن گردشگری شبانه به نوبه خود می‌تواند به برقراری امنیت شبانه برخی شهرها و مناطق کمک کند؛ چون دیگر خیابان‌ها و معابر برای برخی کارهای خلاف و غیرقانونی خلوت و تاریک نیست و خلافکاران می‌دانند که زندگی شبانه برقرار است. برای مثال، حرکتی که در یکی دوسال اخیر در تهران صورت گرفت، تبدیل دو دره در شمال غربی پایتخت به دو پارک بسیار بزرگ است که پیش از آن پاتوقی برای معتادان بود و احداث این دو پارک، هم حضور این معتادان را منتفی کرد و هم به مردم غرب تهران این امکان را داد که با خانواده به این پارک‌ها بروند، شام بخورند و شبانه تفریح کنند.
با این همه شاید بتوان گفت که همچنان یکی از مشکلات گردشگران خارجی در ایران، نبودن امنیت برای گردشگری شبانه است. مردم ما در ایران، سنت و فرهنگ شب نشینی و دید و بازدیدهای شبانه دارند. به نظر می‌رسد استفاده درست از این سنت‌ها می‌تواند یکی از ابزار‌های رونق‌دهنده گردشگری شبانه باشد. توجه و توسعه آیین‌های باستانی همچون پاسداشت شب یلدا، چهارشنبه سوری و... که همه در شب اتفاق می‌افتند، نیز از این جمله هستند.