متین پدرام* در بسیاری از کشورها افزایش تمرکز مردم کنار سواحل فشار زیادی را بر این نواحی و محیط زیست آن وارد کرده است. تقاضا برای ویلاها و استراحتگاه‌های نزدیک سواحل، بسیاری را ترغیب کرده که بدون توجه به محیط زیست به سرمایه‌گذاری و ساخت‌وساز آن بپردازند. این مقاله به اختصار نحوه صیانت از نواحی ساحلی پرتغال را بررسی می‌کند.
موقعیت جغرافیایی پرتغال
کشور پرتغال در جنوب غربی قاره اروپا و در مجاورت اقیانوس اطلس قرار گرفته است. این کشور از ۱۸ ناحیه تشکیل شده است که به دلیل رژیم تمرکزگرا در آن، شهرداری‌های این نواحی مسوولیت‌های محدودی دارند و بار اصلی اداره نواحی مختلف پرتغال را دولت مرکزی بر عهده دارد.
نوار ساحلی این کشور چیزی نزدیک به ۱۱۸۷ کیلومتر است و نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت این کشور نزدیک سواحل زندگی ‌می‌کنند. همچنین این نواحی ساحلی جذابیت زیادی برای گردشگران دارد؛ به طوری که در تابستان‌ها به دلیل ورود گردشگران از سراسر دنیا، جمعیت این شهرها بسیار افزایش می‌یابد. این امر علاوه بر اینکه منافع زیادی برای کسب‌وکارهای داخلی این کشور دارد و به اقتصاد کمک می‌کند، به دلیل گردشگری غیرمسوولانه و بی‌توجهی به محیط زیست، آثار زیست‌ محیطی زیادی از جمله نابودی سواحل را رقم زده است. این مساله مناطق ساحلی پرتغال را نسبت به تغییرات آب‌وهوایی به ویژه افزایش سطح آب دریا، آسیب‌پذیر کرده است.
طی سال‌ها پرتغال هیچ مشکلی در زمینه تامین آب آشامیدنی شهروندان خود نداشت. امروزه نیز به دلیل منابع آب آشامیدنی در دسترس این کشور، نگرانی چندانی بابت تامین آب آشامیدنی مصرف‌کنندگان ندارد. با وجود این، به دلیل تغییرات آب‌وهوایی و کاهش بارش باران، احتمال اینکه آب در دسترس تقاضای مصرف‌کنندگان را نتواند تامین کند، زیاد است. این امر به ویژه در مناطق جنوبی این کشور مشهود است. بسیاری از پژوهشگران فشار بر منابع تامین آب آشامیدنی را مسوول دشواری مدیریت این منبع حیاتی می‌دانند. البته پژوهشگران یادآوری می‌کنند صرف تامین آب آشامیدنی نمی‌تواند ملاک باشد، بلکه میزان املاح آن نیز اهمیت دارد. به این منظور دولت پرتغال ضمن سرمایه‌گذاری در تاسیسات تامین آب آشامیدنی، تلاش کرده است از نابودی نواحی ساحلی نیز جلوگیری کند.

برنامه مدیریت نواحی ساحلی پرتغال
در پرتغال مهم‌ترین برنامه‌ای که به مدیریت نواحی ساحلی پرداخته است، برنامه مدیریت نواحی ساحلی پرتغال است. این برنامه از سوی دولت مرکزی به منظور حفظ محیط زیست و بیشینه کردن ارزش این نواحی است. از جمله اهداف این برنامه حفاظت از نواحی ساحلی در برابر سیل، فرسایش و رویدادهای غیرمترقبه دیگر است. همچنین این برنامه به نحوه حفاظت از نواحی ساحلی و طبیعت آنها و نظام‌مند کردن استفاده از این نواحی به منظور اهداف گردشگری نظارت دارد. این برنامه هر چند سال تغییر می‌کند. برای نمونه برنامه مربوط به بازه زمانی ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ میلادی بیشتر بر نواحی پرجمعیت و پررونق از نظر ساخت‌وساز پرداخته و الزاماتی را برای آنها در نظر گرفته است.

مسوولیت‌پذیری و تامین مالی طرح‌های حفاظت از نواحی ساحلی
در پرتغال حفاظت از نواحی ساحلی در سطح ملی انجام می‌شود و بر اساس نوع نواحی ساحلی متولی آن نیز متفاوت است. مهم‌ترین نهادهای مسوول حفاظت از نواحی ساحلی عبارتند از:
الف‌. وزارت محیط زیست و توسعه منطقه‌ای مسوولیت دارد قانونی را اجرایی کند که طی آن، ۵۰ متر از نوار ساحلی نباید اشغال و از این راه به ملک خصوصی فردی تبدیل شود. به عبارت دیگر این نواحی متعلق به عموم مردم است و کسی نمی‌تواند ادعای مالکیت آن را داشته باشد. در نتیجه دولت به منظور حفاظت از این نواحی باید بودجه‌ای را اختصاص دهد. تمام مناطق ساحلی پرتغال به ۹ منطقه تقسیم و برای هریک از آنها برنامه خاصی تدوین شده است.
توسعه و اجرای این برنامه‌ها توسط نهاد INAG نظارت می‌شود و در مناطق حفاظت‌شده این نظارت توسط نهاد حافظ محیط زیست و تنوع زیستی صورت می‌گیرد. نهاد INAG بر فعالیت‌های حفاظتی از نواحی ساحلی تمرکز کرده است. این دو نهاد زیرمجموعه وزارت محیط‌زیست هستند و این وزارتخانه کلیت هماهنگی استراتژیک آنها را تضمین می‌کند. تامین مالی این نهادها عمدتا از طریق دولت و کمک‌های اتحادیه اروپا صورت می‌گیرد. وزارت دفاع و اداره بنادر نیز موظف هستند از بودجه‌های خود صرف حمایت از نواحی ساحلی تحت تصرف‌شان کنند.
ب.‌ اداره بنادر پرتغال مسوول حفاظت از بنادر است.
ج‌. وزارت دفاع این کشور نیز مسوولیت حفاظت از نواحی ساحلی را دارد که در اختیار نیروهای نظامی است.
نواحی ساحلی تحت تصرف بنادر و نیروهای نظامی به۹ بخش تقسیم شده‌اند که هر بخش برنامه مدیریت جداگانه با مدت زمان ۱۰ ساله دارند.
*وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
matin@cgiran.org