متین پدرام* تعریف گردشگری مسوولانه بر اساس هنجارها و استانداردهای گردشگری، گردشگری مسوولانه استراتژی مدیریت گردشگری است که طی آن بخش گردشگری و گردشگران مسوولیت صیانت از محیط زیست، احترام و حفظ فرهنگ محلی، روش‌های زندگی و مشارکت به منظور تقویت اقتصادهای محلی و بهبود کیفیت زندگی برای بومیان را بر عهده دارند. گردشگری مسوولانه همچنین درباره توانمندسازی اجتماعات محلی برای لذت‌بردن از زندگی با کیفیت بهتر است که این مهم از طریق منافع اقتصادی- اجتماعی و محیط توسعه‌یافته است. همچنین این امر درباره فراهم آوردن تجربه‌های گردشگری بهتر برای گردشگران و فرصت‌های کسب‌وکار بهتر برای بنگاه‌های صنعت گردشگری است. گردشگری مسوولانه فرصت‌های توسعه محصولاتی را که می‌توانند به اهداف اقتصادی- اجتماعی کمک کنند با فراهم آوردن وسیله معاش برای اقتصادهای محلی و کمک به حفظ میراث محلی، فرهنگ و سنت‌ها تسهیل می‌کند. گردشگری مسوولانه درآمدهایی برای حفظ محیط زیست و مدیریت ایجاد می‌کند. تحقیقات اخیر اثبات کرده‌اند که مصرف‌کنندگان در سراسر جهان به شکل فزاینده‌ای از تاثیر بالقوه گردشگری آگاه شده‌اند و گردشگری مسوولانه به عنوان بخشی از راهبری بازار جهانی گردشگری تبدیل شده است.

حداقل استاندارد ملی برای گردشگری مسوولانه

در آفریقای جنوبی، دپارتمان ملی گردشگری در مشارکت با ذی‌نفعان صنعت گردشگری و بخش خصوصی، حداقل استاندارد ملی برای مسوولیت‌پذیری (NMSRT) را در دستور کار قرار داد.

پیش از توسعه NMSRT برنامه‌های متنوعی مسوولیت‌پذیری کسب‌وکارهای گردشگری را گواهی و اعتبارسنجی می‌کردند که این امر به استفاده از معیارهای متفاوتی منجر می‌شد. برخی از این برنامه‌ها، صرفا به گواهی یکی از سه عنصر بنیانی گردشگری مسوولانه می‌پرداخت و عناصر دیگر را در نظر نمی‌گرفت. از این رو مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارهای گردشگری، ارزیابی اعتبار این برنامه‌ها و تعیین اینکه آیا این معیارها در راستای سیاست‌های ملی هستند، دشوار می‌دیدند.

بنابراین NMSRT با هدف تاسیس یک فهم مشترک از گردشگری مسوولانه تدوین شد. پیش‌نویس اولیه NMSRT از طریق فرآیند مشاوره با بازیگران مهم صنعت گردشگری تهیه و سپس با طی فرآیند اداره استانداردهای آفریقای جنوبی به استانداردی ملی تبدیل شد.

به این‌ترتیب اداره استانداردهای آفریقای جنوبی این پیش‌نویس را در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۱۱ میلادی به عنوان استاندارد ملی آفریقای جنوبی تایید کرد و برای نخستین بار آفریقای جنوبی به عنوان پیشرو در این عرصه تبدیل شد. این استاندارد از ۴۱ معیار تشکیل یافته است که می‌توان آنها را به چهار مقوله عمده تقسیم کرد.

در ادامه به آنها اشاره و مهم‌ترین معیارهای ذیل آنها نیز به طور خلاصه بیان می‌شود:

الف- عملیات و مدیریت پایدار: سازمان باید تمام مقررات و قوانین مرتبط ملی و منطقه‌ای درباره اخذ مجوزها، گواهی‌ها و... را رعایت کند؛ باید نظام مدیریت پایدار درازمدتی تهیه کند که با واقعیت و توان آن منطبق باشد و مسائلی چون فرهنگی، اجتماعی، سلامت و اقتصادی را در بر بگیرد.

ب- معیار اقتصادی: سازمان باید برای کارمندان خود فرصت‌های آموزشی مرتبط با فعالیت‌های سازمان به وجود بیاورد؛ باید از خدمات و کالاهای محلی در صورت در دسترس‌بودن استفاده کند؛ باید حداقل دستمزد مصوب در آفریقای جنوبی را به کارگران خود پرداخت کند.

ج- معیار اجتماعی و فرهنگی: سازمان باید برای حمایت از مکان‌هایی که از نظر تاریخی، باستان‌شناسی و فرهنگی اهمیت دارند، مشارکت کند؛ باید برای جوامع محلی و مقیمان آن منطقه حق دسترسی معقولانه به مکان‌های فرهنگی، تاریخی یا دینی را که در مایملک سازمان است به رسمیت بشناسد؛ از عناصر هنری و معماری محلی یا میراث فرهنگی منطقه در طراحی، دکوراسیون، فروشگاه‌ها و فهرست غذاهای قابل عرضه استفاده کند؛ فرصت‌هایی برای گردشگران فراهم آورد تا محصولات و خدمات محلی خریداری کنند.

د- معیار محیط زیست: سازمان باید مصرف انرژی خود را اندازه‌گیری کند و باید برنامه‌ای برای کاهش مصرف انرژی تدارک ببیند؛ باید طرحی برای مدیریت زباله‌های خود تهیه کند و این طرح باید در مسیر کاهش تولید زباله توسط آن سازمان باشد؛ باید از تاثیرات منفی بر محیط‌زیست جلوگیری و تاثیرات منفی برخاسته از فعالیت‌های خود را تصحیح کند؛ باید اطلاعات زیست‌محیطی جامعی برای بازدیدکنندگان و گردشگران فراهم آورد تا از این راه تاثیر آنها بر منابع طبیعی را کاهش دهد.

جمع‌بندی

آفریقای جنوبی یکی از کشورهای پیشرو در عرصه گردشگری مسوولانه است و آن را به عنوان بخشی از استراتژی ملی گردشگری در نظر گرفته است. NMSRT توسط سازمان‌های گردشگری مانند سازمان‌های ملی گردشگری یا بخش‌هایی که خواهان آگاه‌سازی اعضای خود از گردشگری مسوولانه هستند، استفاده می‌شود. همچنین این استانداردها برای کسب‌وکارهای صنعت گردشگری است که به دنبال اخذ گواهی‌‌های مرتبط هستند.