مترجم: مهدی نیکویی* در نیمه دوم قرن اخیر، توریسم به یکی از مهم‌ترین بخش‌ها و دارای سریع‌ترین نرخ رشدها در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. شکل 1 نشان‌دهنده تعداد گردشگران بین‌المللی است که طی دوره زمانی 1960 تا 2000 به نقاط مختلف جهان سفر کرده‌اند و همچنین شامل یک پیش‌بینی تا سال 2020 نیز می‌شود.
جدول 1: گردشگران بین‌المللی سفر کرده به مناطق
(میلیون نفر) بر اساس آمار WTO
پیش‌بینی برای دوره ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ براساس اطلاعات نشریه WTO (توریسم: چشم‌انداز ۲۰۲۰) انجام شده است. طی دهه ۸۰ میلادی میانگین نرخ رشد سالانه جهانی بر اساس تعداد سفرها بالغ بر ۵ درصد می‌شد که البته این مقدار به ۳/۴ درصد در دهه ۹۰ کاهش یافت. در هر صورت، با توجه به این دو دهه، WTO یک نرخ رشد ۴/۴ درصد در هر سال را پیش‌بینی می‌کند. با توجه به دشواری کار در محاسبات بین‌المللی و اینکه در محاسبات تنها به محاسبه توریست‌های وارد شده اکتفا شده است، حتی می‌توان نرخ رشد بالاتری را انتظار داشت. نرخ رشد سالانه پیش‌بینی شده (بر اساس درصد) یک میانگین ناموزون است و همانگونه که در جدول 2 مشاهده می‌کنید با توجه به مناطق مختلف، تفاوت دارد.

جدول ۲: پیش‌بینی درصد رشد سالانه توریست‌های بین‌المللی از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ بر اساس منطقه
به هر روی، تمام مناطق یک نرخ رشد بالا دارند و همان‌گونه که مشاهده می‌شود این نرخ رشد برای مناطق مختلف قاره آسیا بسیار بالاتر از میانگین جهانی است که ارزش توجه به توریسم را در قاره آسیا و در ایران برجسته‌تر می‌کند. مساله مهم‌تر این است که بخش‌های اقتصادی کمی می‌توانند با این نرخ رشد صنعت توریسم رقابت کنند.

کشش درآمدی بالا
نرخ رشد نسبتا بالای تقاضای توریسم تا حدودی ناشی از کشش درآمدی در این بخش است. تقاضا برای گردشگری نسبت به تغییرات درآمد حساسیت بالایی دارد. این موضوع به چه معنا است؟ کشش درآمدی واکنش تقاضا نسبت به کم یا زیاد شدن درآمد است و به صورت یک درصد - میزان تغییرات در تقاضا و میزان تغییرات متناظر در درآمد - نشان داده می‌شود. به عنوان مثال، اگر ۱ درصد افزایش در درآمد منجر به افزایش ۵/۱ درصدی رشد تقاضای توریسم شود، آن‌گاه کشش درآمدی تقاضای توریسم برابر با ۵/۱ است. کشش درآمدی به این دلیل که درصدی از تغییرات در تقاضا را نسبت به تغییرات در درآمد نشان می‌دهد، همیشه غیر منفی خواهد بود. حال اگر این نرخ بیش از ۱ باشد، آن را ناشی از کشش درآمدی (با کشش بودن درآمد) و اگر نرخ بین صفر و ۱ باشد، آن را نشان از عدم کشش درآمدی (کم کشش بودن) درآمد می‌دانیم. نکته قابل ذکر در مورد کشش درآمدی این است که این نرخ از یک منطقه به منطقه دیگر و از زمانی به زمان دیگر تفاوت خواهد داشت. همان‌گونه که جدول نمایش داده شده است، این نرخ برای اکثر کشورها و مناطق جهان در بازه زمانی ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۲ بیش از ۱ بوده است که نشان می‌دهد در این کشورها و در این بازه زمانی با افزایش یک درصد خاص از درآمد، رشد تقاضای توریسم درصد بالاتری را تجربه کرده است.

جدول 3: کشش درآمدی و کشش قیمتی برای توریسم وارده بر حسب کشور (1992-1975)
موضوع دیگری که در بخش توریسم به اندازه کشش درآمدی حائز اهمیت است، کشش قیمتی تقاضا است. کشش قیمتی واکنش میزان تقاضای مشتریان نسبت به تغییرات در قیمت است و به شیوه مشابهی با کشش درآمدی محاسبه می‌شود. تجربه نشان داده که تقاضای توریسم نسبت به تغییرات قیمت حساس است و کشش قیمتی غالبا بیش از آن مقداری است که عنوان می‌شود. کسب‌وکار توریسم به شدت رقابتی است. واضح است که ضریب کشش قیمتی یک مقدار منفی است. زمانی که متغیر مستقل «قیمت» افزایش پیدا می‌کند، از میزان تقاضا (متغیر وابسته) کاسته شده و زمانی که قیمت کاهش می‌یابد بر میزان تقاضا افزوده می‌شود.
* nikoueimahdi@gmail.com