پروژه «اکوتوریسم فرهنگی در ناحیه آسیب‌پذیر ساندربن»، نمونه‌ای از طرح اکوتوریسم پایدار است که بر اهمیت توجه به فرهنگ، محیط‌زیست، جوامع بومی و حفظ ناحیه جنگلی ساندربن می‌افزاید. جنگل‌های ساندربن که از شگفتی‌های طبیعی و بزرگ‌ترین توده‌های جنگلی مانگرو به‌شمار می‌روند، در سراسر جنوب غرب بنگلادش گسترده شده‌اند. بومی‌هایی که در جوار این میراث جهانی یونسکو و کنوانسیون رامسر، زندگی می‌کنند، برای امرار معاش به این جنگل‌ها متکی هستند. برخی پدیده‌های طبیعی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع به‌خصوص افزایش جمعیت با وجود کمبود روش‌های معیشتی جایگزین، این جنگل‌های حساس را در معرض خطر قرار داده است. پروژه اکوتوریسم امداد بین‌الملل در این منطقه حساس، قصد دارد وابستگی به منابع جنگلی را کاهش دهد که این امر از طریق هدایت جوامع به سمت توجه به اکوتوریسم، به‌عنوان منبع درآمد و گسترش فعالیت‌هایشان به‌عنوان کارآفرینان و خدمات‌دهندگان این عرصه در زنجیره ارزشمند گردشگری زیست‌محیطی، حاصل می‌شود.

اهداف کلی پروژه تقویت روش‌های امرار‌معاش، احترام به فرهنگ و جوامع بومی به خصوص اقلیت‌های قومی و حفاظت محیط‌زیست از طریق اکوتوریسم، توریسم فرهنگی و همچنین کارآفرینی است. ایجاد حس احترام و مسوولیت در گردشگران، با تشویق آنان به خرید محصولات محلی، اطمینان از کمترین اثرگذاری بر محیط اطراف و درک اهمیت همکاری آنها در حفظ جنگل‌های مانگرو، از دیگر اهداف طرح به‌شمار می‌روند. این طرح برای توانمندسازی ذی‌نفعان که اغلب کاربران سنتی‌اند، کمک‌های فنی، ظرفیت‌سازی، آموزش و بودجه آغاز به کار برای تاسیس پایگاه‌های اکوتوریسم فراهم می‌آورد. با همکاری جوامع و مقامات محلی، این طرح توانسته ظرف ۲۸ ماه (از فوریه ۲۰۱۴ تا ژوئن ۲۰۱۶) ۱۰ پایگاه اکوتوریسم داخلی ایجاد کند.

مالکیت و مدیریت این پایگاه‌ها در جوامع ذی‌نفع بر عهده یک کمیته مدیریتی قدرتمند است. این پایگاه‌ها با فراهم آوردن اقامتگاه و امکانات بازدید از مناظر، خدمات اکوتوریسم فرهنگی، از قبیل اکوتورها، اقامت در کلبه‌های زیست‌محیطی، فعالیت‌های فرهنگی و غذاهای سنتی، قایقرانی، فعالیت‌های اجتماعی، پکیج‌های تور، راهنمای تور، امنیت و سایر خدمات را ارائه می‌دهند. این پروژه، با تاکید بر توسعه ظرفیت، کادر کارآفرینانی را ترویج داده‌ است که ارزش الگوی گردشگری سازگار با محیط‌زیست را درک می‌کنند که خود موجب کنترل گردشگری می‌شود. در نتیجه گردشگری انبوه به‌طور خودکار کنترل می‌شود؛ آن هم در حالی‌که فرهنگ ساندربن ارتقا می‌‌یابد.

مزایای پروژه

در بخش رشد اقتصادی پایدار، فرصت‌های جدیدی برای کسب درآمد برای جوامع ضعیف همچون ناحیه ماندا و بخش‌های دوردست و جنگلی ساندربن که تامین معیشت آنها از طریق منابع نادر جنگلی است، به کمک پروژه ایجاد شده است. در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ بیش از ۸۰۰ توریست داخلی و خارجی با ایجاد درآمد ۸هزار دلار، از پایگاه‌های اکوتوریسم بازدید کردند. این درآمد‌ها هزینه ۱۰۰ خانوار که هرکدام به‌طور میانگین ۵ عضو دارند را تامین می‌کند. از سوی دیگر، افراد جامعه با ارائه خدمات اکوتوریسم مثل قایقرانی، تورگردانی و اقامت در کلبه‌های زیست محیطی، درآمد خود را افزایش داده‌‌اند. در بخش استفاده کارآمد از منابع و حفاظت محیط‌زیست، برای ساخت پایگاه‌های اکوتوریسم از خدمات و مصالح موجود محلی استفاده شد. این پایگاه‌ها میزان آگاهی از ضرورت حفظ جنگل‌های مانگرو و منابع با ارزش آن را ترویج داده‌اند. همچنین با حمایت از روش‌های تطبیقی اقلیمی، آسیب پذیری ناحیه نسبت به خطرات تغییر آب و هوا کاهش یافته است.

پروژه برای حفظ میراث و ارزش‌های فرهنگی، الگویی از گردشگری را ایجاد کرده که احترام به فرهنگ بومی و اهمیت به حفظ میراث فرهنگی را ترویج می‌کند. از سوی دیگر کارآفرینان و اپراتورهای فرهنگی برای محافظت و به نمایش گذاشتن میراث محلی و اشتراک‌گذاری سنت‌ها با مسافران، تشویق می‌شوند.  از سوی دیگر این پروژه، نمونه‌ای از اکوتوریسم فرهنگی منحصربه‌فرد را در بنگلادش بنیان نهاد. بازدید بسیاری از آژانس‌های دولتی، سازمان‌های غیردولتی و اپراتورهای خصوصی موجب جذب توریست و مشارکت در توانمندسازی جوامع بومی شده و همچنین این طرح سبب افزایش علاقه‌مندی به اکوتوریسم فرهنگی بین سهامداران در بنگلادش شده است. با الهام از موفقیت طرح، آژانس‌های دولتی پروژه‌های مشابهی را در ناحیه آغاز کرده‌اند.

از سوی دیگر، از آنجا که اپراتورها خود به ساخت پایگاه‌های اکوتوریسم پرداختند، زمان کمی برای بازاریابی و ارتقای پایگاه‌ها داشتند و این مساله بسیار حائز اهمیت است که همزمان بخش تبلیغ و معرفی به گردشگران نیز انجام گیرد. به‌‌نظر می‌رسد تاسیس پایگاه‌های کمتر، تیم پروژه را قادر می‌سازد نظارت و پشتیبانی یکسانی بر تمام این مراکز داشته باشند. همچنین تمامی شرکت‌کنندگان باید از اقدامات لازم برای حفظ و نگهداری پایگاه‌ها در طولانی‌مدت و پذیرش این مسوولیت، آگاه باشند.

Elhammoraadi.۶@gmail.com