فرشید کریمی/ کارشناس ارشد گردشگری و هتلداری

سی‌ویکم شهریورماه سالروز آغاز جنگ تحمیلی و همچنین آغاز هفته دفاع مقدس است؛ رویدادی که پس از ۲۹ سال از پایان آن اینک به بخشی از تاریخ و هویت ملی ایرانیان تبدیل شده. جنگ اگرچه تلخ و ناخوشایند، ولی رویدادی است که نقش آن در صورت‌بندی هویت و حیات اجتماعی و فرهنگی بسیاری از جوامع غیرقابل‌انکار بوده و چنان حائز اهمیت و قابل توجه می‌نماید که در گردشگری نیز شاخه‌ای به نام «گردشگری جنگ» شکل گرفته و بر پایه یادمان‌های بازمانده از آن استوار است.

گردشگری جنگ یکی از شاخه‌های تخصصی و مهم در صنعت گردشگری و شکلی از آن است که گروه هدف به‌طور مشخص برای بازدید از یادمان‌های مرتبط با جنگ عازم سفر شده یا در جریان سفر خود زمانی را به بازدید از این یادمان‌ها اختصاص می‌دهند. این یادمان‌ها مناطق جنگی، ماشین‌آلات و ادوات جنگی، موزه‌های جنگ، کتابخانه‌های تخصصی، پارک‌های صلح و مراسم و برنامه‌های بزرگداشت رویدادهای جنگی را که سالانه برگزار می‌شوند، شامل می‌شود. این شاخه از گردشگری برای کشورهایی که در گذشته تاریخی دور و نزدیک خود تجربه جنگ به‌ویژه جنگ‌های جهانی اول و دوم را از سر گذرانده‌اند، می‌تواند از وجوه قابل اتکا در صنعت گردشگری باشد و از این رو، این مهم امروزه از سوی بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته است. فرانسه، آلمان، بلژیک، ترکیه، انگلستان، ژاپن، روسیه، ویتنام و... تنها تعدادی از کشورهایی هستند که در این حوزه حرفی برای گفتن دارند و علاوه‌بر حفظ یادمان‌های جنگ‌‌هایی که درگیر آن بوده‌اند و ایجاد زیرساخت‌های لازم در مناطق مورد نظر، نسبت به راه‌اندازی انواع موزه‌های جنگ با بهره‌گیری از دانش روز موزه‌داری سعی کرده‌اند اطلاع‌رسانی مناسب و قابل لمسی برای مخاطبان خود داشته باشند.

از توجه به گردشگری جنگ در ایران نیز نزدیک به دو دهه می‌گذرد. استان‌های غربی به‌ویژه استان‌ خوزستان که به‌دلیل داشتن مرز مشترک با کشور عراق بیش از سایر استان‌ها درگیر جنگ بوده، از بیشترین ظرفیت در این حوزه برخوردارند و به عنوان مراکز پررونق گردشگری جنگ در کشور مطرح هستند؛ به طوری‌که پس از گذشت نزدیک به ۳۰ سال از پایان جنگ، مناطق عملیاتی و یادمان‌های شهدای دفاع مقدس هنوز در این مناطق پابرجا مانده‌ و هر ساله گردشگران بسیاری در قالب کاروان‌های راهیان نور از آنها بازدید می‌کنند. فکه، طلائیه، دهلاویه، هویزه، شلمچه، اروندکنار، دوکوهه و... از جمله این مناطق هستند.

نکته‌ای که در این راستا مهم می‌نماید نحوه دسترسی گردشگران به یادمان‌های دفاع مقدس در کنار تامین امنیت مناطق جنگی و مرزی است؛ چراکه دسترسی باید برای همه گردشگران در تمام فصول سال مهیا باشد و علاوه‌بر این، گردشگران با کمترین خطری مواجه نشوند، زیرا امنیت در صدر اولویت‌های جذب گردشگر است و هیچ گردشگری تمایل ندارد به منطقه‌ای- به‌ویژه جنگی- سفر کند که در آن امنیت برقرار نباشد. توسعه گردشگری جنگ می‌تواند کارکردهای اجتماعی و فرهنگی گوناگونی را به دنبال داشته باشد و جدا از پاسداشت ارزش‌های دفاع مقدس به محرومیت‌زدایی، توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت جوامع بومی از طریق تلفیق یادمان‌های دفاع مقدس با ظرفیت‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی این مناطق منجر شود. همچنین ‌باید در توسعه این شاخه از گردشگری علاوه‌بر مخاطبان خاص، مخاطبان عام نیز مورد توجه قرار گیرند و به جز گردشگران داخلی، برای جذب گردشگران ورودی نیز ظرفیت‌سازی لازم صورت پذیرد.