غلامرضا غفاری/ مریم تقی‌زادگان

اینترنت، سبک زندگی ما را تغییر داده است. امکانات فضای مجازی هر روزه انتخاب‌های ما را جهت می‌دهند؛ چه بخوریم، چه بپوشیم و کجا برویم. دنیای ارتباطی جدید نه تنها ما را به هم مرتبط می‌کند، بلکه همسو و هم‌مقصد نیز می‌کند. در واقع این رسانه‌ها و پیام‌های ارتباطی شبکه‌ای هستند که مقاصد گردشگری را به ما پیشنهاد می‌کنند و می‌گویند کجا برویم و کجا نرویم. امروزه پدیده شبکه‌های اجتماعی مجازی بستر شکل‌گیری اینگونه شبکه‌های پیوندی و سرمایه اجتماعی شده‌اند. تجمع سرمایه اجتماعی در شبکه‌های مجازی رو به افزایش است و هرچه میزان فعالیت و مشارکت افراد در شبکه‌های اجتماعی افزایش یابد، میزان سرمایه اجتماعی و هنجارها و ارزش‌های مشترک آنها نیز افزایش خواهد داشت. هرچند که ساخت سرمایه اجتماعی در دنیای مجازی بی‌شباهت به ساخت آن در دنیای واقعی نیست، اما بنا به ویژگی‌های منحصربه‌فرد دنیای مجازی مانند ناشناختگی و هویت پنهان کاربران، سرمایه اجتماعی مجازی شکل و ماهیتی خاص به خود می‌گیرد.

رابطه مشارکت در شبکه‌های مجازی و سرمایه اجتماعی گردشگری

سرمایه اجتماعی مجازی شامل میزان عضویت و مشارکت فرد در شبکه‌های اجتماعی است که با مولفه‌های هنجارها و ارزش‌های فضای مجازی و میزان اعتماد به فضای مجازی سنجیده می‌شود؛ این مولفه‌ها بر اساس میزان عضویت و مشارکت فعال ارزیابی می‌گردند که با میزان فعالیت‌هایی مانند پسندیدن، کامنت‌گذاری و اشتراک‌گذاری سنجیده می‌شوند؛ امری که بی‌ارتباط با دیگر مناسبات و روابط جاری در حیات و زندگی روزمره کنشگران اجتماعی نیست و امکان طرح این پرسش را فراهم می‌سازد که سرمایه اجتماعی افراد در فضای مجازی چگونه بر سفر و گردشگری تاثیرگذار است؟ همچنین اشتراک‌گذاری تجربه‌های سفر، پسندیدن، کامنت‌گذاری و دیگر فعالیت‌های شناخته شده در شبکه‌های اجتماعی مجازی گردشگری چه تاثیری بر سرمایه اجتماعی مجازی در این شبکه‌ها دارند؟

ماهیت فعالیت کاربران در شبکه‌های مجازی سفر می‌تواند نشان‌دهنده نوع گردشگری توصیه و پیشنهادشده در این شبکه‌ها باشد. کارکرد اصلی این شبکه‌ها اشتراک‌گذاری تجارب سفر، پیشنهاد سفر، پسندیدن و کامنت‌گذاری است که در نهایت به‌واسطه این نوع فعالیت‌های کاربرمحوری، شبکه‌ای از روابط تعاملی میان کاربران شکل می‌گیرد و آنها را به یکدیگر پیوند می‌دهد. البته دامنه این ارتباطات و پیوستگی‌ها نه الزاما مجازی که در اغلب موارد در قالب تورهای سفر دسته‌جمعی به دنیای واقعی نیز کشیده می‌شود. علاوه‌بر این، ماهیت ارتباط و تعامل برخاسته از سرمایه اجتماعی در فضای مجازی به‌صورت رفت و برگشتی میان دو فضای مجازی و واقعی در جریان است. ضرورت وجود اعتماد و وجه اشتراک دیدگاهی کاربران گردشگر، شکل‌گیری شبکه پیوندی اجتماعی میان آنها را کلید می‌زند.

با این وجود، به‌طور کاملا روشنی نمی‌توان ترتیب و اولویتی برای سه مولفه اعتماد، هنجار و ارزش‌ها و شبکه‌های پیوندی قائل شد. چه بسا که تعاملات پیوندی همین کاربران خود موجب تقویت و پایداری اعتماد میان آنها در شبکه می‌شود. برای نمونه، اشتراک‌گذاری عکس‌های سفر و تجدید خاطرات همسفران در شبکه پس از بازگشت از سفر اعتماد را مجددا شکل می‌دهد. بنابراین سه مولفه فوق به‌طور همزمان و تقریبا به‌طور یکسان در شکل‌گیری و پایداری سرمایه اجتماعی کاربران گردشگر سهم دارند. در همین راستا، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که میان میزان فعالیت و مشارکت کاربران در شبکه‌های مجازی گردشگری و میزان سرمایه اجتماعی آنها در این شبکه‌ها رابطه مستقیمی وجود دارد؛ به این معنا که هر اندازه مدت زمان فعالیت کاربران در شبکه بیشتر باشد، میزان سرمایه اجتماعی مجازی نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس. همچنین هرچه میزان مشارکت و ارائه پیشنهادهای سفر کاربران در شبکه افزایش یابد، میزان سرمایه اجتماعی مجازی آنها نیز بیشتر می‌شود. از سوی دیگر کاربرانی هم که بیشتر به سفر رفته بودند، سرمایه اجتماعی مجازی بیشتری دارند و تجربه‌ها، عکس‌ها و فیلم‌های سفر خود را بیشتر در شبکه به اشتراک می‌گذارند و اینها در حالی است که میزان تمایل کاربران گردشگر به گردشگری کاوشگرانه، برنامه‌ای تفاوتی در میزان سرمایه اجتماعی مجازی آنها به وجود نمی‌آورد.

بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت گردشگران با اعتماد به شبکه‌های گردشگری، رعایت هنجارهای شبکه و پیوستگی ارتباطات، تجربه‌های گردشگری‌شان را به اشتراک می‌گذارند، به مقاصد گردشگری جهت می‌دهند و موجب معرفی مقاصد جدید گردشگری می‌‌شوند. به بیانی دیگر، با توجه به میزان بالای سرمایه اجتماعی کاربران در شبکه‌های مجازی گردشگری ایران و محیط تعامل‌گرایانه این شبکه‌ها برای کاربران گردشگر، این امکان فراهم می‌‌آید که با توجه به بازخوردهای سایر کاربران به برخی مقاصد گردشگری که بازتاب تجربه‌های سفر آنها است، انتخاب مناسب‌‌تر و معقولانه‌تری از مقصد گردشگری پیش‌رویشان داشته باشند. در نهایت باید گفت سرمایه اجتماعی افراد در فضای مجازی در حال افزایش است. همچنین روز به روز شبکه‌های پیوندی و حمایت افراد از همدیگر در این شبکه‌ها بیشتر می‌شود که همه اینها نشان می‌دهد که آینده رویدادها، در فضای مجازی رقم می‌خورد. گردشگری نیز از این فضا متاثر است و می‌توان گردشگری در فضای واقعی را با توجه به وضعیت فعالیت و مشارکت کاربران شبکه‌ها مدیریت کرد.