گردشگری اجتماع‌محور در اندونزی در دو منطقه جاوه مرکزی و بالی به‌کار گرفته شده و اثراتی بر گردشگری آن داشته است. پروژه توسعه گردشگری اجتماع‌محور در جاوه مرکزی اندونزی، از سوی سازمان جهانی گردشگری در تشریک مساعی با وزارت فرهنگ و گردشگری این کشور شروع شد. هدف این پروژه بهتر کردن شرایط اجتماعی- اقتصادی برای جامعه محلی است؛ آن هم درحالی‌که از این طریق توسعه پایدار محیط طبیعی و فرهنگی را تضمین می‌کند. اهداف خاص این پروژه شامل تولید درآمد از طریق گردشگری برای جامعه محلی، ارتقای مشارکت محلی در برنامه‌ریزی، توسعه و مدیریت فرآیندها و افزایش ظرفیت‌های محلی، مهارت‌ها و شرایط زندگی بود.

فعالیت‌های پروژه عمدتا بر برنامه‌ریزی و توسعه راهبرد، از قبیل ارزیابی فرصت‌‌های توسعه گردشگری اجتماع‌محور، تحلیل نیازهای جامعه پایدار، چارچوب سیاست‌گذاری همه‌جانبه ملی و نیز بر رهنمودها و استانداردهایی خاص برای راهنمایی جامعه محلی درخصوص گردشگری اجتماع‌محور پایدار و توصیه‌هایی در قالب یک ساختار پشتیبان برای دولت‌ها و جوامع محلی برای ارتقای توانمندی‌هایشان متمرکز شد. علاوه‌بر مواردی که گفته شد، منافع دیگری از این پروژه حاصل می‌شد که عبارت است از:

* افزایش فعالیت گردشگری از هنگام شروع پروژه؛ نظیر افزایش تعداد گردشگران داخلی و بین‌المللی با میانگین اقامت سه روزه.

* افزایش فرصت‌های اشتغال برای جمعیت فقیر محلی در گردشگری مانند راهنمای تور، خانه مسافر، حمل‌ونقل محلی، سوغات، رستوران، تولید و توزیع غذای محلی.

* مالکیت و مدیریت کسب‌وکارهای گردشگری از سوی اعضای جامعه محلی.

* افزایش درآمد گردشگری و تزریق مستقیم اقتصادی عواید گردشگری به درآمد خانوار محلی.

* ارتقای پشتیبانی در سطح نهادی برای جامعه محلی.

* افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها مانند بهبود جاده‌ها، روشنایی، مخابرات و شبکه فاضلاب.

به رغم این منافع چالش‌هایی نیز در پی اجرای این پروژه وجود داشت که برخی از آنها عبارت است از:

* نیاز به اجماع و دید مشترک برای توسعه گردشگری در بین اعضای جامعه محلی.

* درگیری بین اولویت‌های جامعه محلی و گرایش‌های بازاری.

* نیاز به حضور بخش خصوصی برای دسترسی بهتر به شبکه‌های بازاریابی.

اهمیت به منافع مردم محلی در بالی

دیگر منطقه‌ای که در آن مردم اندونزیایی به توسعه گردشگری اجتماع‌محور اهتمام داشته‌اند، جارینگان اکوویساتا دسا است؛ جایی که در سال ۲۰۰۲ به‌عنوان یک پروژه گردشگری اجتماع‌‌محور مردمی از سوی شبکه‌ای از چهار جامعه محلی روستای بالینس تحت هدایت بنیاد ویسنو که یک سمن محیط زیستی در بالی بود، ایجاد شد. این ابتکار عمل عمدتا در واکنش به فعالیت‌های گردشگری انبوهی بود که در بالی رواج داشت و منافع افراد محلی را نادیده می‌گرفت. اصول جارینگان اکوویساتا دسا آن‌طور که در صفحه وب رسمی آن تعریف شده است، عبارت است از: «برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و مدیریت دموکراتیک توسط جوامع محلی؛ هدایت منابع مالی از گردشگری توسط جامعه محلی و حفاظت از محیط زیست؛ کمینه کردن اثرات زیانبار گردشگری بر محیط زیست و تسهیل مبادله مطلوب بین‌فرهنگی بین افراد محلی و بیگانگان.»

انجام این پروژه نیازمند منابع و جاذبه‌هایی بود. یکی از منابع اصلی آن، شیوه زندگی سنتی در بالی است. تورهای راهپیمایی، نحوه کشاورزی محلی، هنرها و تولید صنایع‌دستی، در معرض زندگی روزانه قرار گرفتن و غذاهای محلی از جاذبه‌های متداول این منطقه هستند. تجربیات خاص‌تر پیشنهاد شده به گردشگر در هر روستا، شامل مواردی چون خانه مسافر، کشت و تولید قهوه ارگانیک، تولید پارچه، نوشتن روی برگ نخل، بازدید از سکونتگاه‌های روستای باستای، قایق‌سواری به جزایر مرجانی و مزارع نی دریایی هستند. آموزش میهمانان یک عنصر مهم از این تجربه است.

تسهیل رویکرد پایین به بالا با تلاش مردم عادی، در این چارچوب لحاظ شد و در این راستا بافت اجتماعی سنتی روستاها امکان ایجاد و تسهیل جارینگان اکوویساتا دسا را داد. سازمان‌های دینی و اجتماعی از پیش موجود بودند و همبستگی بین اعضای جامعه محلی امکان پیدایش پایین به بالای گردشگری اجتماع‌محور را ایجاد کرد. بازاریابی و فروش محصول تماما توسط جارینگان اکوویساتا دسا انجام شد، به این سازمان اجازه داده شد تا ورود گردشگری را کنترل و محدود کند، درآمدها را به‌عنوان تزریق‌هایی به درآمد هر خانوار و نیز وجوه جمعی برای حمایت از توسعه محیط‌زیست جامعه محلی حفظ کند. به علاوه، تمرکز بر مردم به‌عنوان سرمایه‌های اجتماعی قوی، بخش جدایی‌ناپذیر از فرآیندهای تصمیم‌گیری شفاف و دموکراتیک است. این پروژه منافعی در بالی داشته که عبارت است از:

* افزایش آگاهی در بین عموم مردم در رابطه با گردشگری، محصولات گردشگری و منافع آن.

* افزایش ورود گردشگر و سود از فعالیت‌های گردشگری که برخی از این عایدات به نهادهای جامعه محلی تزریق می‌شود.

* حضور کشاورزان محلی به‌عنوان نیروی کار گردشگری به‌عنوان راهنما، آشپز و مالکان خانه مسافر.

* مالکیت و مدیریت محلی محصولات و خدمات.

* حضور محلی گسترده در فرآیندهای تصمیم‌گیری و پایش اثر گردشگر بر محیط زیست.

* آغاز طرح‌های مدیریت پسماند.

* کیفیت و رضایت بالای بازدیدکنندگان از خدمات.

با این حال چالش‌هایی نیز در این راستا پدید آمد که مهم‌ترین آن ماهیت محدود منافع محیط‌زیستی بود و کمینه کردن اثرات منفی فعلی از تمهیدات حمایتی فعال‌تر کنشگرانه به شکلی پیشی گرفت.

منبع: کتاب گردشگری اجتماع محور