آیین نوروز و توسعه بازار صنایع خلاق

حجت‌الله مرادخانی

پژوهشگر هنر و مشاور معاونت صنایع‌دستی کشور　

گفته می‌شود که «مولفه فرهنگ در منازعات سیاسی، اقتصادی، فنی و قانونی در شهرها می‌تواند به مثابه کاتالیزور تغییرات در دامنه گسترده‌ای از عرصه‌های نهادی - بازار، نظارت مشارکتی، حق رجوع قانونی، فرهنگ‌های مشارکتی و مشورتی و حقوق اعضای جامعه شهری به‌‌رغم تبار و خاستگاه - عمل کند.»

مولفه فرهنگ یکی از اساسی‌ترین عوامل در تحول و رشد جوامع محسوب می‌شود. افکار عمومی، خلاقیت و ابداع، اقتصاد و صنعت، سیاست، امور روزمره مردم و بسیاری از موارد ریز و درشت دیگر در دنیا وجود دارد که ایجاد هرگونه تغییر یا توسعه در ساختار آنها، تنها به کمک ظرفیت‌های فرهنگی آن جامعه مقدور است. به عبارت دیگر چنین می‌توان گفت که فرهنگ به مثابه یک کاتالیزور و عامل راه‌انداز، بر وسعت دگرگونی‌ها تاثیرگذاشته و موجب می‌شود دامنه این تحولات در سطحی به مراتب وسیع‌تر انتشار پیدا کند. از سوی دیگر باید افزود که موقعیت‌ها و رویدادهای فرهنگی نیز به تناسب وسعت و ابعادشان است که می‌توانند به سرعت و ماندگاری این روندهای توسعه کمک و زمینه ماندگاری آنها را در طول زمان فراهم کنند.

در واپسین روزهای سال ۱۳۹۵ و در آستانه اَبَررویداد نوروز قرار داریم؛ آیینی بزرگ و فراگیر که مبتنی بر خلاقیت‌های ذهن مردم این مرز و بوم در طول تاریخ است و به مجموعه‌ای بزرگ از جاذبه‌های فرهنگی و هنری ایران تبدیل شده. نوروز جشنی برای احیای تعاملات انسانی و حرکتی سترگ برای انسجام بخشی به همه ابعاد و لایه‌های مختلف جامعه است. از این رو نوروز را می‌توان جشن خلاقیت و پویایی فرهنگی در ایران دانست که سبب شده بسیاری از خلاقیت‌ها و ایده‌های نوین مردم در قالب آیین‌ها و تولیدات فرهنگی مختلف متجلی شوند. در واقع نوروز و فضای معنایی حاکم بر آن، زمینه و بستری مستعد را برای توسعه و بروز خلاقیت فراهم آورده و مصداق‌های مختلف آن را می‌توان در قالب محصولات فرهنگی و آیین‌ها مشاهده کرد. در این بین، یکی از بارزترین محصولات خلاق که ارتباط زیادی با برگزاری نوروز و مراسم‌های مختلف آن دارد، تولیدات صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران است که همواره به‌عنوان یک عنصر مهم در برگزاری برنامه‌ها و مناسک مختلف آن حضور داشته و امروز هم با وجود تمام تغییراتی که در سبک زندگی مردم ایجاد شده، همچنان می‌توان رد صنایع‌دستی و هنرهای سنتی را در مراسمات مرتبط با نوروز یافت.

از این‌رو، یکی از بزرگ‌ترین رویدادها در ایام نوروز برپایی بازارچه‌های فروش نوروزی صنایع‌دستی و کارگاه‌های تولید زنده در این ایام در اقصی نقاط کشور است که فرصتی قابل ملاحظه برای عرضه تولیدات خلاق نواحی مختلف ایران مهیا می‌کند. اگر بخواهیم این رویداد را از منظر اقتصاد خلاق مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم باید بگوییم که بازارچه‌های فروش نوروزی صنایع‌دستی به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد خرده‌فروشی صنایع‌دستی ایران، موقعیتی متفاوت فراهم می‌کند تا در ابتدای سال گردش مالی قابل ملاحظه‌ای در این عرصه شکل گیرد و هنرمندان، خلاقیت و ایده‌های نوین خود در قالب آثار صنایع‌دستی تجلی بخشیده وآن را در معرض دید مخاطبان خود قرار دهند. از سوی دیگر، در کارگاه‌های تولید زنده صنایع‌دستی نیز به‌طور مستقیم فرآیند تجسم یافتن ایده‌های خلاق قابل مشاهده است. این برنامه از این حیث قابل توجه است که در کنار دیگر آیین‌های خلاقانه نوروز، فرصتی را فراهم می‌آورد تا مخاطب روند ساخت یک اثر را از نزدیک و بی‌واسطه مشاهده کند. در نتیجه هم خلاقیت و ایده‌ای بدیع را به‌طور عینی دریافت می‌کند و هم می‌تواند به خرید اثر مورد نظرش بپردازد. به عبارت دیگر، بازارچه‌های فروش نوروزی و کارگاه‌های تولید زنده را می‌توان رویدادی فرهنگی به شمار آورد که دامنه گردش مالی صنایع‌دستی ایران را در ایام نوروز وسعت بخشیده و شرایطی فراهم می‌کند تا دامنه تعامل میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان گسترش چشمگیری پیدا کند و آنها به تبادل نظر درباره آثار بپردازند.

همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، فرهنگ و پدیده‌های فرهنگی زمینه مهمی برای سرعت بخشی به فرآیندهای توسعه در کشور مهیا می‌سازند و در اینجا نیز نوروز به مثابه یک رویداد فرهنگی بزرگ بستری فراهم می‌کند تا تولیدات خلاق کشور در فضایی متفاوت و به‌طور مستقیم به مخاطبان عرضه شود و آنها با آفرینش این آثار آشنا شوند. تردیدی نیست که این ارتباط و آشناسازی تاثیر زیادی در توسعه صنایع فرهنگی کشور به‌ویژه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی خواهد داشت.

آیین نوروز و توسعه بازار صنایع خلاق