احمد پنجه‌پور
وکیل پایه یک دادگستری
Ahmad.panjehopour@gmail.com

بخش عمده‌ای از جذابیت در سفرهای گردشگری، سفر دریایی است. در مسافرت‌های دریایی که معمولا کمتر برای گردشگران رخ می‌دهد، جاذبه‌هایی وجود دارد که آن را برای گردشگران تبدیل به یک مسافرت خاطره‌انگیز می‌کند. از سوی دیگر، ایران کشوری است که از شمال و جنوب مرزهای گسترده دریایی دارد و به نظر می‌رسد به‌رغم داشتن توان بالقوه در گسترش این صنعت، همچنان استفاده از آن و جذب و ترغیب گردشگران نادیده انگاشته می‌شود. این درحالی است که توسعه سفرهای تفریحی دریایی یکی از استعدادهای خفته گردشگری ایران را بیدار خواهد کرد. در این یادداشت به این خواهیم پرداخت که چه شرکت‌هایی و چگونه می‌توانند مجوزهای لازم و فرآیند قانونی را در این امر به‌دست آورند؛ صنعتی که می‌تواند سود قابل‌توجهی را نیز نصیب مالکان شرکت‌ها کند.

مسافران دریایی چه کسانی هستند؟

قانون مربوطه در این حوزه، آیین‌نامه صدور مجوز و نظارت بر فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی (کشتیرانی) است. برابر با آیین‌نامه، انجام فعالیت نمایندگی کشتیرانی مستلزم اخذ مجوز فعالیت از سازمان بنادر و دریانوردی است. این سازمان با توجه به قوانین و مقررات حاکم، مقتضیات اجتماعی، اقتصادی و کفایت یا عدم کفایت تعداد شرکت‌های موجود و با رعایت مفاد این آیین‌نامه اقدام به صدور مجوز خواهد کرد. شاید در بدو امر به نظر برسد این شرکت‌ها صرفا به حمل‌ونقل کالا اشتغال دارند اما این گونه نیست؛ طبق آیین‌نامه گفته‌شده، شرکت حمل‌ونقل دریایی (کشتیرانی) می‌تواند به حمل‌ونقل مسافر نیز بپردازد. تعریف ارائه‌شده در آیین‌نامه از این شرکت‌ها این گونه است: شرکت حمل‌ونقل دریایی، شخص حقوقی ایرانی است که با داشتن شناورهای ملکی، استیجاری یا در اختیار داشتن مدیریت کشتی، تحت‌عنوان خطوط کشتیرانی یا عناوین مشابه به حمل بار و مسافر اشتغال دارند. مسافر از منظر آیین‌نامه، فردی است که ضمن به همراه داشتن بار به موجب قرارداد حمل مسافر با کشتی جابه‌جا می‌شود. طبعا بر این اساس، مسافران و گردشگران بار و کالایی را نیز می‌توانند همراه خود داشته باشند. بار شامل هرگونه محموله اعم از اموال، اشیا، حیوانات زنده یا هر کالای دیگر می‌تواند باشد.

وظایف و مسوولیت شرکت‌ها چیست؟

برابر ماده دوم آیین‌نامه مذکور، شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی (کشتیرانی) ملزم به رعایت کلیه مقررات ملی و بین‌المللی مورد پذیرش جمهوری اسلامی ‌ایران هستند. برای مثال این شرکت‌ها مکلف به رعایت کلیه قوانین بین‌المللی و قانون دریایی ایران و مقررات مربوط به حفاظت محیط‌زیست دریایی و کنوانسیون‌های بین‌المللی از جمله ایمنی جان اشخاص در دریا (SOLAS) و جلوگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی‌ها (MARPOL) هستند. همچنین این شرکت‌ها باید بیمه‌نامه‌های تکمیلی مطابق مقررات ملی و بین‌المللی داشته باشند و گواهینامه‌های سیستم مدیریت ایمنی (ISM) برای کشتی‌ها در صورت مدیریت کشتی‌های تحت پرچم جمهوری اسلامی ‌ایران را اخذ کنند. رعایت مقررات لازم‌الاجرای سازمان بین‌المللی کار (ILO) نسبت به کارکنان کشتی‌ها برای شرکت‌ها و نیز رعایت قانون کار یا تامین اجتماعی برای کلیه کارکنان در شرکت الزامی‌است. کلیه شرکت‌ها مکلفند به‌منظور جبران خسارات احتمالی ناشی از انجام وظایف، فعالیت‌های شرکت و کارکنان تحت پوشش در اسکله، اماکن و محوطه‌های بندری و دریایی سازمان نسبت به سپردن تضمین به مبلغ یک میلیارد ریال اقدام کنند. این میزان تضمین، اجباری است و شرکت نمی‌تواند به هر دلیلی از سپردن آن نزد سازمان بنادر و کشتیرانی خودداری کند.

شرایط مدیران شرکت‌ها

طبق آیین‌نامه، مدیران علاوه‌بر داشتن تابعیت ایرانی باید مقیم ایران نیز باشند. حداقل سن برای آنها ۲۵ سال است و عدم اشتغال به‌کار در دستگاه‌های دولتی، موسسات عمومی‌ غیردولتی و نیز شرکت‌هایی که بیش از ۵۰ درصد از سرمایه یا سهام آنها متعلق به مراجع مزبور باشد و نداشتن سمت مشابه در سایر شرکت‌ها، از دیگر ضوابط قانونی است.این شرکت‌ها همچنین مکلف به داشتن مدیرفنی هستند. مدیر فنی می‌تواند ایرانی نباشد اما لزوما باید مقیم ایران باشد و اقامتگاهی را در خاک ایران برای خود معین کند. علاوه‌بر این، عدم اشتغال به‌کار در دستگاه‌های دولتی، موسسات عمومی‌ غیردولتی و نیز شرکت‌هایی که بیش از ۵۰درصد از سرمایه یا سهام آنها متعلق به مراجع مزبور باشد و نداشتن سمت مشابه در سایر شرکت‌ها از شرایط اجباری برای آنها مانند مدیران است. مدیر فنی باید دارای مدرک تحصیلی کارشناسی در یکی از رشته‌های علوم دریایی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ۴ سال سابقه کار مفید اجرایی در زمینه امور دریایی و تسلط به زبان انگلیسی یا یکی از زبان‌های رسمی‌ بین‌المللی (در سازمان ملل متحد) باشد.

البته چنانچه مدیرعامل مدارک، شرایط و توانمندی‌های حرفه‌ای مدیرفنی را داشته باشد و به کلیه مسوولیت‌های فنی وی متعهد شود، در صورت تمایل می‌تواند جایگاه و نقش مدیرفنی شرکت را نیز ایفا کند. در نهایت اما این مدیرعامل شرکت است که در مقابل سازمان بنادر و کشتیرانی مسوول خواهد بود و این مسوولیت به دیگران غیرقابل تفویض است. طبق قانون، در صورتی که برای سازمان در هر زمان محرز شود که شرایط و صلاحیت شرکت یا مدیران موضوع این آیین‌نامه به‌طور کلی یا جزئی زائل شده است، سازمان می‌تواند ضمن صدور اخطار کتبی اقدام به تعیین مهلت مناسب کرده تا ظرف آن مدت شرکت مزبور اقدام به کسب مجدد شرایط یا صلاحیت لازم کند.