براساس حساب‌های اقماری گردشگری هند، سهم مستقیم و غیرمستقیم گردشگری در تولید ناخالص داخلی این کشور با شیب قابل توجهی در حال رشد است. در همین حال مسافرت‌های برون‌مرزی شهروندان هندی نیز در طول سال‌های اخیر افزایش داشته که همه اینها در نتیجه اعمال سیاست‌های صحیح و هماهنگ دولت هند در عرصه گردشگری بوده است.

نهادهای گردشگری هند

از سوی دیگر، خط مشی گردشگری ملی هند در سال ۲۰۰۲ تدوین شد که براساس آن گردشگری موتور اصلی رشد اقتصادی به شمار آمد و مقرر شد از اثرات مستقیم و فزاینده آن در اشتغال‌زایی و رفع فقر به شیوه‌ای پایدار استفاده شود. بر این اساس، وزارت گردشگری به عنوان نهاد مرکزی توسعه گردشگری در کشور فعالیت می‌‌کند و اداره کل گردشگری که در زیرمجموعه این وزارتخانه قرار دارد، ۱۴ دفتر برون‌مرزی و ۲۰ دفتر ناحیه‌ای در کشور دارد. دفترهای برون‌مرزی، مقصد هند را در کشورهای دیگر تبلیغ می‌کنند. دفترهای ناحیه‌ای داخلی نیز مرجع اطلاع‌رسانی گردشگری و نیز مسوول پیگیری پیشرفت در اجرای پروژه‌های گردشگری در بخش‌های مختلف کشور هستند. علاوه‌بر اداره کل گردشگری، شرکت توسعه گردشگری هند یکی از زیرمجموعه‌های وزارت گردشگری است که فعالیت‌هایی نظیر مدیریت بزرگ‌ترین هتل زنجیره‌ای هند، حمل‌ونقل، فروشگاه‌های معاف از مالیات و خدمات مشاوره‌ای سفر را انجام می‌دهد. اما مجمع ملی مدیریت هتل‌ها و فناوری رستوران نیز یکی دیگر از زیرمجموعه‌های وزارت گردشگری است که مسوولیت رشد و توسعه آموزش مدیریت هتلداری از طریق موسسات آموزشی تحت نظر را به عهده دارد.

در حال حاضر ۳۵ موسسه مدیریت هتل و ۶ موسسه مربوط به رستوران زیر نظر مجمع ملی دایرند که مدرک و گواهینامه‌های رشته‌های مختلف صنعت هتلداری را ارائه می‌دهند. موسسه مدیریت سفر و گردشگری هند نهاد مستقل دیگری در زیرمجموعه وزارت گردشگری است که وظیفه آموزش و انتقال مهارت‌های تخصصی به عرضه‌کنندگان صنعت را به عهده دارد. همچنین این وزارتخانه نقشی اساسی در هماهنگ‌سازی و ایجاد هم‌افزایی میان تلاش‌های دولت‌های فدرال و ایالتی (منطقه‌ای) دارد. از دیگر نقش‌های وزارت گردشگری می‌توان به تسریع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، تقویت تلاش‌های ترفیعی و بازاریابی و تربیت نیروهای انسانی ماهر برای صنعت گردشگری اشاره کرد. همچنین وزارت گردشگری به‌منظور بهره‌مندی از نظرات مشورتی بخش خصوصی در موضوعات مربوط به خط‌مشی گردشگری و نیز تقویت توسعه و ترفیع گردشگری در کشور، اقدام به تاسیس شورای مشورتی گردشگری ملی کرده که رئیس آن وزیر گردشگری است. به علت فدرالی بودن ساختار هند، موضوعات زمین، حمل‌ونقل، هتل، صنعت و قانون و مقررات در حیطه اختیارات دولت‌های ایالتی است و از این‌رو، توسعه زیرساخت گردشگری در سطح ایالت در حوزه وظایف دولت‌های ایالتی قرار می‌گیرد. با وجود این، مسوولیت ساخت زیرساخت‌های مهم گردشگری نظیر فرودگاه، بندرگاه و بزرگراه‌های ملی مستقیما توسط دولت فدرال انجام می‌شود. ضمن اینکه دولت فدرال از کمک‌های مالی خود به دولت ایالتی برای توسعه زیرساخت دریغ نمی‌کند.

سیاست‌ها و برنامه‌ها

خط‌مشی وزارت گردشگری این کشور، دربردارنده حوزه‌های وسیعی است. رویکرد یکپارچه و جامع به سیاست افزایش زیرساخت‌های گردشگری منجر به توجه بیشتر به پروژه‌های کلان صنعت و همگرایی بهتر میان اقدامات وزارت گردشگری با اقدامات دیگر وزارتخانه‌ها شده است. متنوع‌سازی محصولات و بازارهای گردشگری، خصوصا جذب گردشگر از بازارهای در حال ظهور، اقدام راهبردی مهمی در نیل به رشد بیشتر و پایدارتر تلقی می‌شود. رویکرد مسوولانه و همه‌جانبه به گردشگری موجب در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی توسعه این صنعت در خط‌مشی‌های کلی شده است. تغییر شعار بازاریابی هند از «هند شگفت‌انگیز» به «هند شگفت‌انگیز در دسترس» را می‌توان از نتایج اهمیت یافتن ابعاد اجتماعی توسعه این صنعت به‌شمار آورد. از سوی دیگر، وزارتخانه گردشگری در مواجهه با چالش بحران اقتصادی جهانی در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ و نیز حملات پراکنده تروریستی، تدابیری اندیشید و اجرا کرد.

تقویت کمک به ذی‌نفعان برای توسعه بازار اجرای تورهای آشناسازی برای رسانه‌های گروهی و نمایندگان انجمن‌های خدمات مسافرتی و تورگردانی، در نظر گرفتن مشوق برای بازدیدهای مکرر، اعطای یارانه به دولت‌های ایالتی و نیز آژانس‌ها و تورگردانان به‌منظور شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری، ایجاد تراول مارکت و بازار بزرگ مسافرت هند در جیپور در همکاری با دولت‌های ایالتی و دیگر ذی‌نفعان و تعیین سال ۲۰۰۹ به‌عنوان سال بازدید از هند از جمله اقداماتی بودکه به‌منظور کاهش اثرات نامطلوب بحران اقتصادی صورت پذیرفت. در آن سال‌ها همچنین با پیگیری وزارت گردشگری، قوانین حاکم بر استقراض خارجی در بخش هتلداری آزادسازی شد که این اقدام، سرمایه‌گذاری در بخش هتلداری را افزایش و کمبود در بخش اقامت را کاهش داد. برخی از اقدامات حمایتی از سمت عرضه نیز از گذشته ادامه یافته و هم‌اکنون تقویت شده‌اند. ازجمله این اقدامات می‌توان به سیاست‌هایی اشاره کرد که به‌منظور جبران کمبود نیروی انسانی با کیفیت در بخش گردشگری و کاهش کمبودها در بخش اقامت گردشگری تدوین شده‌اند. در خصوص مقابله با وحشتی که به دنبال حملات تروریستی شکل گرفته بود نیز، وزارت گردشگری همواره توصیه‌های مسافرتی کشورهای گردشگرفرست را بررسی می‌کرد. همچنین این وزارتخانه با انجام اقدامات اطمینان‌بخشی نظیر به‌روزرسانی گزارش وضعیت امنیت در هند از طریق وب‌سایت وزارتخانه، همکاری با سفارتخانه‌های هند، عرضه‌کنندگان گردشگری و رسانه‌های برون‌مرزی، به دنبال کاهش اثرات منفی حملات تروریستی در گردشگری بود.