الگوی آفریقایی توسعه منطقه‌ای با گردشگری

دنیای اقتصاد، امیر شاملویی: فقر و نابرابری یکی از مهم‌ترین معضلاتی است که در جوامع توسعه‌نیافته و درحال توسعه، بیشتر به چشم می‌آید. در بسیاری از کشورها مناطق مختلف از نظر اقتصادی سطح توسعه‌یافتگی مشابهی ندارند و ممکن است در کشوری که راه رشد را طی می‌کند، بخشی از مناطق به دلایل مختلفی از جمله فقدان منابع معدنی و مادی لازم، سرمایه برای رشد و توسعه اقتصادی وجود نداشته و با معضلات فراوانی از قبیل بیکاری، کمبود مخارج، زیرساخت‌های لازم شهری، فقر و بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی دیگر روبه‌رو باشند. یکی از راهکارهایی که دولت‌ها برای رشد و توسعه این گونه مناطق در نظر می‌گیرند، ترویج صنایع بومی آنها است. ازجمله این صنایع، بخش‌های گردشگری و صنایع‌دستی است که با هزینه بسیار اندک قابل تحقق هستند و می‌توانند موجب ارتقای درآمدزایی در این مناطق و در نتیجه کاهش فقر شوند. علاوه‌بر آن، توجه به این صنایع می‌تواند با افزایش درآمد داخلی کشور و حتی توان صادراتی محصولات صنایع‌دستی متنوع این مناطق در کنار افزایش تعداد گردشگران ورودی به کشور، به تولید ناخالص داخلی کشور نیز کمک کند.

این سیاست در جهان سابقه قابل ملاحظه‌ای دارد و کشورهای زیادی به‌خصوص کشورهای در حال توسعه، به اقداماتی از این قبیل در جهت کاهش فقر مناطق محروم دست زده‌اند. در کشورهای گردشگرپذیر و آن دسته از سرزمین‌هایی که به‌طور بالقوه توانایی جذب سرمایه دارند، جذب سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و همچنین تشویق بخش خصوصی در دستور کار قرار گرفته است تا بتوانند از مزایای گردشگری در راستای توسعه بهره‌مند شوند. البته در مواردی نیز دولت به این بخش کمک کرده یا تسهیلاتی در راستای بهبود شرایط و رونق گردشگری و سرمایه‌گذاری یا حتی ساخت برخی زیرساخت‌ها تخصیص داده است. کنیا یکی از کشورهایی است که توانسته با استفاده از پتانسیل‌های فراوان خود و با ایجاد مراکز گردشگری روستایی در برخی مناطق و همچنین سایر محیط‌های شهری، توسعه منطقه‌ای و گردشگری اجتماع‌محور را در پیش گیرد و برخی از مناطق را از تله فقر خارج کند.

تاریخچه توسعه توریسم در مناطق محروم کنیا

گردشگری در کنیا در دهه ۱۹۳۰ آغاز شد و گردشگران به تدریج در این کشور حضور پیدا کردند. به مرور زمان، برخی از سازمان‌های محلی تسهیلاتی فراهم کردند تا به سکونت گردشگران در این کشور کمک کند و با نگه داشتن آنان به مدتی طولانی در کنیا، درآمد گردشگری را افزایش دهد. در دهه ۱۹۴۰ با درگرفتن جنگ جهانی دوم، این کشور نیز از پیامدهای آن متاثر شد و روند ورود گردشگران کند شد. با این حال پس از جنگ، در سال ۱۹۵۴ بهبودی نسبی در میزان ورود گردشگران به این کشور صورت گرفت. یکی از مهم‌ترین مواردی که بر کنیا به عنوان مقصدی برای سفر و گردشگری به‌خصوص از سوی مسافران ثروتمند تاثیر گذاشت، این بود که این کشور اساسا محل خوبی برای گردشگری شکار و علاقه‌مندان به حیات وحش قلمداد می‌شد. به تدریج در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی تعداد گردشگران رو به رشد گذاشت و این صنعت به دومین منبع درآمدی این کشور تبدیل شد. رونق بزرگ گردشگری در منطقه در میان دهه ۱۹۶۰ میلادی و با معرفی پکیج تورهای ارزان‌تر شکل گرفت و سیاحت در این کشور نیز اندک اندک رو به گسترش نهاد اما در همین دوره تعداد کمی به این سیاحت توجه می‌کردند و بیشتر گردشگران به‌دلیل شکار و حیات‌وحش این کشور، وارد آن می‌شدند. با این حال، پس از چند سال و با گسترش دسترسی در این کشور به لطف بهبود قابل توجه و توسعه صنعت حمل و نقل و زیرساخت‌های ارتباطی، این بخش‌ها نیز که عمدتا در مرز غربی این کشور قرار داشتند، مورد توجه قرار گرفتند.

گام نخست توسعه منطقه‌ای

در حال حاضر، برخی استان‌های کنیا از نظر درآمدزایی در وضعیت خوبی قرار ندارند و دولت این کشور برای توسعه این مناطق و به‌خصوص روستاهای هم‌مرز با تانزانیا از گردشگری استفاده کرده است. اما به باور کارشناسان بین‌المللی، نخستین گام در جهت رونق گردشگری در این مناطق افزایش زیرساخت‌ها بود و توسعه توریسم پس از آن صورت گرفت. این درحالی است که رشد این زیرساخت‌ها نه تنها در صنعتی شدن یک منطقه، بلکه در افزایش رفاه مردم نیز موثر است. افزایش مسیرهای دسترسی و ارتباطی به این منطقه و احداث راه یکی از مهمترین گام‌ها در این جهت بوده که برداشته شده است. البته به‌طور کلی می‌توان گفت توسعه فرودگاه‌ها، گسترش خطوط راه‌آهن و شبکه ریلی و احداث راه‌ها و بهبود کیفی آنها، نقش مهمی در راحتی و تسریع سفر بین مراکز گردشگری و در دسترس قرار گرفتن جاذبه‌های گردشگری در سراسر کنیا داشته‌اند. تسهیلات زیرساختی شامل شبکه حمل و نقل، آب، آموزش، سلامت، انرژی و ارتباطات راه دور نیز نقش مهمی در جلب توجه گردشگران سایر کشورها به این کشور و مناطق آن داشته‌اند.

درواقع رشد گردشگری در برخی مناطق خاص کنیا به سرعت منجر به توسعه هر چه بیشتر زیرساخت‌ها شده است. شبکه جاده‌ای به خوبی در مناطقی همچون پیرامون روستاهای هدف گردشگری و برخی شهرها و مناطق خاص مورد هدف گسترش یافته‌اند و دسترسی به این مناطق با استفاده از وسایل نقلیه به سهولت امکان‌پذیر است. با این حال به‌دلیل برخی شرایط آب و هوایی به‌خصوص پدیده ال‌نینو، در کنار عملکرد اقتصادی ضعیف این کشور وضعیت زیرساخت‌ها دوباره رو به وخامت گذاشته که یکی از نکاتی است که باید مورد توجه بخش‌های گردشگری و دولت این کشور قرار گیرد تا روند رو به رشد گردشگری ورودی به این مناطق را که درآمد ساکنان این بخش‌ها و رشد اقتصادی آنان را تا حد زیادی تامین می‌کنند، تداوم بخشند. در همین حال، در برخی از پارک‌های ملی و مناطق گردشگری مرتبط به آنها، از جاده‌های سنگریزه‌ای استفاده شده است. دورافتادگی برخی روستاها و مناطق گردشگری و عدم دسترسی مناسب به آنها یکی از نکاتی است که بر جریان گردشگری آنها اثر گذاشته است. در دسترس نبودن، یکی از مهمترین عواملی است که توسعه گردشگری و سایر فعالیت‌های اقتصادی را در این گونه مناطق به تعویق انداخته است.

نقش ارتباطات از راه دور

از سوی دیگر، تسهیلات ارتباطاتی به‌طور چشمگیری در این منطقه از آفریقا بهبود پیدا کرده‌اند. بهبود و گسترش خدمات ارتباطی در مناطق شهری و روستایی مورد هدف کنیا که گردشگری عامل اصلی آنها برای توسعه بود، در نظر گرفته شد. اینترنت، تلفن و تلفن همراه از جمله مهمترین مواردی بود که در دستور کار قرار گرفت تا بتواند پای گردشگران خارجی را به مناطق محروم و روستاها و شهرهای مورد هدف گردشگری باز کند. این موضوع در شرایطی مورد تاکید قرار گرفت که عدم تامین چنین خدماتی در دنیای امروز می‌تواند عاملی در دفع گردشگران محسوب شود و مانع از مزایای فراوان بخش گردشگری در توسعه آنها باشد. به‌طور کلی، گسترش چنین خدماتی برای هر کشوری که قصد داشته باشد گردشگرانی را به‌خصوص از کشورهایی که قدرت خرید بالایی دارند، به کشور خود جذب کند، امری بسیار مهم است.

ایران نیز دارای روستاهای بسیاری است که می‌توان از جاذبه‌های گردشگری آنها به عنوان پیشرانی مهم در توسعه منطقه‌ای استفاده کرد. این روستاهای هدف گردشگری توانایی ایران را در جهت استفاده از گردشگری به مثابه ابزاری در جهت رشد و توسعه مناطق مختلف امکان‌پذیر می‌سازد. در صورت استفاده صحیح ایران از مناطق بکر، فرهنگ متنوع، صنایع‌دستی گوناگون و ویژگی‌های دیگر این مناطق شهری و روستایی، کسب درآمد و اشتغال‌زایی، در نهایت توسعه را برای بخش‌هایی از کشور که فاقد منابع استحصالی و معدنی کافی هستند امکان‌پذیر می‌کند. به همین دلیل در استان‌هایی که درآمد کمتری دارند، بیرون بردن بخش‌هایی از کشور از تله فقر امری دور از انتظار نخواهد بود.