احمد پنجه‌پور
وکیل پایه یک دادگستری
Ahmad.panjehpour@gmail.com

بی‌تردید حمل‌ونقل مسافران از طریق جاده از محبوب‌ترین روش‌های جابه‌جایی مسافران و گردشگران در ایران است. اینکه چرا به‌رغم بروز هزاران سانحه مرگبار و خطرآفرین رانندگی در جاده‌ها همچنان استفاده از این روش، انتخاب نخست مردم است مجالی دیگر برای بحث می‌طلبد؛ اما شاید در نگاهی کوتاه بتوان گفت استفاده ساده‌تر و مسافرت ارزان از دلایل عمده این انتخاب و استفاده مردم از اتوبوس‌های بین شهری است.

اما اتوبوس‌های بین شهری تحت نظارت شرکت‌هایی هستند که وظیفه اصلی آنها، حمل‌ونقل و جابه‌جایی مسافران از شهری به شهر دیگر و احیانا کشورهای دیگر است. شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر به‌طور ویژه تحت نظارت مستمر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و در نهایت وزارت راه و شهرسازی هستند. این شرکت‌ها باید علاوه‌بر رعایت مقررات قانون تجارت و ثبت شرکت خود در اداره ثبت شرکت‌ها و رعایت قوانین آن اداره، پروانه و مجوز بهره‌برداری نیز از سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اخذ و کسب کنند. طبق ماده دوم بخش نامه ضوابط عمومی تاسیس و بهره‌برداری از شرکت‌های حمل‌ونقل بین شهری مسافر، مصوب تیرماه ۱۳۹۵، هرگونه تصدی عملیات جابه‌جایی مسافر از طریق جاده با وسایل نقلیه عمومی مستلزم تاسیس و فعالیت شرکت مطابق با مفاد این بخش نامه است. اینکه تقاضای تاسیس شرکت‌های مطروح فوق، چگونه و به چه شکلی است و شرایط قانونی آن کدام است، موضوع نوشتار ما نیست. دراین یادداشت بیشتر به حقوق مسافران در زمانی که قصد مسافرت و اخذ بلیت از شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر بین‌شهری دارند، می‌پردازیم.

شرکت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای باید چه کنند؟

اولین نکته که باید به آن اشاره کرد وجود حداقل‌های قانونی در مکان‌هایی است که این شرکت‌ها قصد فعالیت در کنار آنها را دارند. این شرکت‌ها تنها در پایانه‌های عمومی و در غیراین صورت با موافقت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در مکان‌هایی اختصاصی قادر به فعالیت اعم از بلیت فروشی و حمل‌ونقل مسافران و توشه آنها هستند. همچنین تاسیساتی را نیز باید به اجبار در این پایانه‌ها یا محل‌های اختصاصی داشته باشند؛ مانند توقفگاه و محوطه سرویس، نمازخانه، سرویس بهداشتی، انبار توشه مسافران، محل استراحت رانندگان و خدمه، دفتر فروش بلیت و در نهایت سالن انتظار مسافرین و بوفه. البته مواردی که ذکر شد شرایط فنی خاصی نیز دارند که باید رعایت شوند. شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر، برابر با بخشنامه سال ۹۵، موظفند فقط از وسایل نقلیه ملکی یا تحت پوشش خود استفاده کنند و نیز هر وسیله نقلیه در زمان واحد فقط می‌تواند تحت پوشش یک شرکت قرار داشته باشد.

شرکت‌ها مکلف هستند از رانندگان و کمک رانندگان مجرب و حرفه‌ای استفاده کنند و در انتخاب و استخدام مهمان‌داران، پرسنل اداری، متصدیان، مسوولان و کارکنان دفاتر و شعب خود نهایت دقت را خصوصا از نظر صلاحیت اجتماعی، اخلاقی و کاری به‌کار ببرند و بر نحوه عملکرد آنان نظارت مستمر و موثر داشته باشد. در همین حال، باید به خاطر داشت که این شرکت‌ها مکلف هستند از نظر قانون، کلیه مسافران در سفرهای بین شهری را تحت پوشش بیمه غرامت سرنشین قرار دهند. عدم رعایت موازین اما می‌تواند سبب مجازات‌هایی برای شخصیت حقوقی این شرکت‌ها یا نماینده و مدیران آنان شود؛ مثلا عدم استفاده از وسیله نقلیه با معاینه فنی معتبر یا صدور وضعیتی شامل مشخصاتی غیرواقعی از راننده یا ناوگان حامل مسافر، می‌تواند باعث شود که مدیر شرکت تا پنج سال امکان تصدی به مدیریت را نداشته و پروانه فعالیت شرکت نیز صرفا در صورت معرفی مدیر جدید یا پس از انقضای مدت محرومیت مدیر فعلی میسر باشد.

هزینه‌های مختلف شرکت‌های حمل‌ونقل

از سوی دیگر باید خاطر نشان کرد مدیرعامل نمایندگی مسوولیت حسن اجرای امور و رعایت قوانین مربوطه و ناظر بر شرکت‌های فوق را دارد. همچنین این شرکت‌ها باید از مدیران فنی استفاده کنند. مدیرانی که باید حداقل دوسال سابقه کار رانندگی در حمل‌ونقل جاده‌ای بار و مسافر را داشته باشند و اطلاعات کافی و فنی از حوزه تحت نظارت خود داشته باشند. برابر با مقررات تمام وسایل نقلیه باید حداقل یک ساعت قبل از حرکت بازدید شوند و سلامت فنی و مجاز بودن اعزام آن از سوی مدیر فنی تایید شود، والا وسیله امکان حرکت را تا رفع مشکل نخواهد داشت. از سوی دیگر در حین سفر، دریافت هرگونه وجه به غیر از بهای بلیت تحت هر عنوان و به هر میزان و توافق کتبی یا شفاهی راننده با مسافرین به‌منظور انتقال آنان به خارج از کشور از جمله تخلفات سنگین برای شرکت‌ها است.

رعایت کردن مدت مجاز رانندگی در طول شبانه روز و همراه نداشتن راننده کمکی یا واگذار کردن وسیله نقلیه برای رانندگی از سوی راننده یا مالک اتوبوس به شخص یا اشخاص غیر از رانندگان تعیین شده برای اتوبوس، بی‌ادبی، هتاکی، نزاع، ایراد ضرب به مسافران در طول سفر و اخلال در نظم اتوبوس و سلب آسایش مسافران، عدم دقت در حفظ توشه مسافر، تاخیر و تعجیل در حرکت اتوبوس در شرایط عادی و عدم استفاده از لباس‌های فرم و رعایت نکردن نظافت اتوبوس و عدم توقف برای انجام فرایض دینی و مذهبی از دیگر مصادیق مقررات سازمان راهداری هستند که درصورت عدم رعایت، شرکت‌های حمل‌ونقل را با هزینه‌های مادی و غیرمادی مواجه می‌کند.