4 معیار جانمایی مجتمع‌های گردشگری بین‌راهی

دنیای اقتصاد: پژوهش‌ها نشان می‌دهد ۴معیار مدت زمان خستگی رانندگی، سرویس اتومبیل و وسیله نقلیه، عوامل معنوی کیفیت سفر و نقاط برجسته و عوارض شهری از جمله نکاتی هستند که در نظر گرفتن آنها در جانمایی استراحتگاه‌های بین راهی و مشخص کردن امکانات قابل ارائه در این مکان‌ها، با ایجاد امکان توقف رانندگان وسایل نقلیه در سفرهای بین‌شهری، احتمال وقوع حوادث رانندگی جاده‌ای را کاهش خواهد داد. مفهوم استراحتگاه‌های بین راهی از دیرباز مورد توجه بشر خصوصا ایرانیان بوده است. استراحتگاه یک فضای اقامتی و کوتاه‌مدت با شاخصه‌های بهداشتی، رفاهی و خدماتی است که در هر بخش آن خدماتی مرتبط ارائه می‌شود؛ به این معنی که در قسمت‌های مختلف، سه سطحِ درجه یک، ‌دو و سه دیده می‌شود. مشخصه مهم و حیاتی این فضاها، قرار گرفتن آنها در مسیرهای اصلی است که همگی شاخصه اصلی منطقه یعنی طبیعت و خصوصیات بالقوه گردشگری را شامل می‌شوند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، بهنام قلیچ‌خانی و علی احمدی، در پژوهشی با عنوان «اولویت‌بندی و سطح‌بندی استراحتگاه‌های گردشگری بین راهی»، با استناد به مطالعات و بررسی‌های کافی، معیارهای موثر در شکل‌گیری استراحتگاه‌های بین راهی را عنوان و همچنین با سطح‌بندی این استراحتگاه‌ها در چهار گونه، زمینه مطالعاتی و تحقیقاتی ساخت و ساماندهی این دسته از گردشگری را فراهم کرده‌اند.

مدت زمان خستگی رانندگی

پژوهشگران در تحقیق مذکور به تفصیل معیارهای چهار گانه موثر در شکل‌گیری یک استراحتگاه را برشمرده‌اند. یکی از این چهار معیار مدت زمان خستگی رانندگی و مبتنی بر نتایج تحقیقی است که پیش‌تر توسط موسسه حمل‌ونقل اوکلاهاما منتشر شده و ۲۲ درصد از ۲هزار و ۱۲۸ تصادف رانندگی در خلال سال‌های ۱۹۵۲ تا ۱۹۶۴ را ناشی از به خواب رفتن راننده پشت فرمان وسیله نقلیه عنوان کرده است. از آنجا که رانندگان می‌توانند هر زمان که تصمیم گرفتند، از رانندگی دست کشیده و زمانی را به توقف و استراحت اختصاص دهند، با علم بر خطرات احتمالی پس از درک زمان خواب‌آلودگی، این امکان وجود دارد تا به صورت قابل توجهی از تعداد تصادفاتی که به این دلیل رخ می‌دهد، کاسته شود. از این رو در پژوهش مذکور تاکید شده که از طریق تشویق یا الزام رانندگان به داشتن استراحت کافی قبل و هنگام رانندگی طولانی‌مدت، این حوادث قابل پیشگیری است. همچنین از آنجا که کارشناسان موکدا توصیه کرده‌اند که از سفرهای طولانی بیش از یک‌ساعت در هنگام خستگی پرهیز شود و در کنار آن به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که در طول سفر به تعداد کافی توقف وجود داشته باشد، فراهم کردن امکاناتی که رانندگان را برای پایبندی به این اصول تشویق کند، بسیار الزامی به نظر می‌رسد. بر همین اساس این پژوهش یادآوری کرده توقف‌های ۱۵‌دقیقه‌ای به ازای هر ۲ساعت، یکی از نکاتی است که باید در جانمایی و تعیین موقعیت استراحتگاه‌ها نسبت به هم در نظر گرفته شود.

سرویس اتومبیل و وسیله نقلیه

این پژوهش با پرداختن به ضرورت ارائه خدمات و سرویس‌های لازم به وسایل نقلیه در جاده‌ها، دسترسی به این امکانات را یکی دیگر از ملزومات مسیرهای بین شهری دانسته و بر امکان ارائه این خدمات در استراحتگاه‌های بین راهی تاکید کرده است. براساس پژوهش قلیچ‌خانی و احمدی، در فواصل بین شهری امکانات کمی از لحاظ سرویس‌رسانی به خودروها موجود است. ازاین رو وجود یک مرکز خدمات‌رسانی در فضای بین شهری امری ضروری به نظر می‌رسد.

عوامل معنوی کیفی

در مورد سوم اما، عوامل معنوی کیفی تاثیرگذار بر سفر مورد توجه پژوهشگران بوده است. در این باره این تحقیق تصریح کرده است که یکی از مهم‌ترین دلایلی که سفر زمینی به وسیله اتومبیل در دستور کار گردشگران قرار می‌گیرد، بحث کیفیت مسیر گردشگری و لذت بردن از سفر است؛ از این‌رو بسیار مهم است که مقصد یا مسیر گردشگری، استعدادهای بالقوه طبیعی را در بطن خویش داشته باشد؛ الگویی که امروزه با مباحثی جدید همچون گردشگری جاده‌ای و حتی اکوتوریسم گره خورده است. بر اساس این معیار، ساخت استراحتگاه‌های بین‌راهی، به بهترین شکل ممکن، امکان بهره‌مندی مسافران از جاذبه‌های گردشگری مسیر را فراهم می‌کند و از این رو، مکان ساخت این گونه از تاسیسات گردشگری باید در نتیجه مطالعات مسیر و ظرفیت‌های گردشگری آن انجام شود. از این طریق مفهوم سفر به معنای طی مسیر برای رسیدن به مقصدی مشخص اصلاح شده و لذت بردن از مسیر مورد نظر نیز به عنوان قسمتی از سفر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ عاملی که با کاستن از شتاب رانندگان در رسیدن به مقصد، به نوعی دیگر احتمال حوادث جاده‌ای را کاهش خواهد داد.

نقاط برجسته شهری

مورد چهارم و نهایی که در این پژوهش به آن پرداخته شده و بررسی آن در ساخت و ایجاد استراحتگاه‌های بین شهری مورد تاکید قرار گرفته، نقاط برجسته و عوارض شهری است. پژوهشگران در این خصوص معتقدند وجود شهرها به لحاظ امنیت و آبادانی یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده ایستگاه‌های گردشگری در جهان است و از سوی دیگر، هر عارضه شهری حول یک موقعیت بالقوه طبیعی رشد یافته. در برخی از شهرها، دریا عامل طبیعی شکل‌گیری هسته اصلی شهرها بوده و به همین ترتیب در برخی نقاط جنگل یا کوه اساس رشد و توسعه مظاهر تمدنی و تجمع جمعیت ذکر شده است. بنابراین توجه به این مساله در جانمایی استراحتگاه‌های بین راهی بسیار حائز اهمیت است.

به باور نویسندگان این پژوهش، صرف هزینه‌های هنگفت در مناطقی که از لحاظ امنیت و رونق جایگاه مناسبی ندارند کار معقول و درخوری نیست. از همین‌رو، وجود نقاط برجسته شهری که خود دربردارنده نقاط بالقوه گردشگری‌اند، از مهم‌ترین عوامل تعیین اولویت مکانی در ساخت استراحتگاه‌های بین‌راهی به شمار می‌روند. در قسمت دیگری از این تحقیق سطح‌بندی استراحتگاه‌های گردشگری مورد توجه قرار گرفته است و بر این اساس، کلیه بخش‌های اصلی واقع در یک استراحتگاه گردشگری به چهار قسمت اصلی بهداشتی، رفاهی (شامل اقامتی و فرهنگی)، سرگرمی و تفریحی و خدماتی (شامل خدمات تجاری و امنیتی) تقسیم می‌شود که با توجه به موقعیت مقاصد و مسیرها می‌توان این سطوح را اولویت‌بندی کرد.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، عدم دسترسی گردشگران به امکانات مناسب در مسیرهای بین شهری از جمله نبود سرویس‌های بهداشتی مناسب، رستوران‌های با کیفیت و نیز مکان‌هایی برای ارائه خدمات فنی مناسب به اتومبیل‌ها، به عنوان یکی از نقاط ضعف نظام گردشگری کشور همواره از سوی کارشناسان این صنعت مورد اشاره قرار گرفته و بر رفع آن تاکید شده است؛ اما در عمل و تا به امروز تحول چشمگیری در این حوزه ایجاد نشده و مسوولان گردشگری کشور، فرابخشی بودن این حوزه را دلیلی بر عدم پیشبرد طرح‌های ساماندهی مسیرهای بین راهی عنوان کرده‌اند. در واقع به نظر می‌رسد بحث امکانات و خدمات بین راهی همچون بسیاری دیگر از حوزه‌های گردشگری کشور، به‌دلیل نبود نظام یکپارچه‌ای که همه دستگا‌ه‌ها را نسبت به حل مسائل موجود در این حوزه مسوول به پاسخگویی کند، به سرانجام نرسیده است.