زیلوبافی یزد، هنری از دل تاریخ

زیلو یکی از قدیمی‌ترین محصولات دستباف است و از آن به‌عنوان فرشی کم‌بها که از نخ بافته شده و در تابستان ایجاد خنکی می‌کند، استفاده می‌شود. خاستگاه هنر زیلوبافی در استان یزد محلی به نام بشنیغان در میبد بوده و از این محل به جاهای دیگر نیز انتقال یافته است. به دلیل شباهت زیاد زیلو به حصیر، در نقش و بافت، می‌توان احتمال داد زیلوبافی مرحله تکمیل یافته حصیربافی است و بافندگان آن از این صنعت الهام گرفته‌اند. زیلو به علت اینکه تار و پود پنبه‌ای دارد از گزند شن‌های روان کویر مصون می‌ماند؛ در حالی‌که قالی‌های رنگارنگ پشمی در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت. در زیلوبافی به علت کاربرد پنبه به‌عنوان عنصر اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی بافنده و مصرف‌کننده را به مخاطره نخواهد انداخت؛ در صورتی که پشم در قالی‌بافی سبب بروز بیماری‌هایی در دستگاه تنفسی خواهد شد.

زیلو برخلاف بسیاری از فرش‌ها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولا زیلوهای خانگی نسبت به زیلوهای مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردار هستند و در رنگ‌های آبی، سفید، سبز، نارنجی، آبی و گلی بافته می‌شوند. علت اینکه اکثر مساجد و زیارتگاه‌های ایران و حتی خارج از ایران مانند کربلا، نجف، سامرا و... با زیلو مفروش می‌شوند، همان سادگی و بی‌پیرایگی است که مختص خانه خداست و آرامشی است که رنگ آبی زیلوها به انسان می‌دهد. رنگ‌هایی که در زیلو استفاده می شود همگی از گیاهان کویری تهیه می شود. ماده اولیه ساخت این رنگ‌ها عموما گیاه روناس برای ایجاد رنگ قرمز، نیل برای ایجاد رنگ آبی و پوست گردو برای ایجاد رنگ قهوه‌ای روشن است. علت اصلی استفاده کردن از رنگ‌های گیاهی در زیلو ثابت ماندن رنگ زیلو به هنگام شست‌وشو و مقاومت در برابر اشعه خورشید است.معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور در نظر دارد با تکمیل پرونده، شهر میبد یزد را به‌عنوان شهر ملی و جهانی زیلو معرفی کند.