احمد پنجه‌پور
وکیل پایه یک دادگستری
Ahmad.panjehpour@gmail.com

پرواضح است که شرکت‌های هواپیمایی، توانایی فعالیت و بهره‌برداری از هواپیماهای خود را ندارند مگر در مکان مخصوصی با نام فرودگاه و از نظر دولت‌‌ها، فرودگاه‌ها باید در امنیت کامل فعالیت کنند که این امر نیز سازوکار ویژه و منحصر‌به‌فرد خود را می‌طلبد. با این‌همه قانون هواپیمایی کشوری در این باره اظهار نظر دقیقی نکرده و توضیحات را به آیین‌نامه‌های دولتی واگذار کرده است. در این خصوص مهم‌ترین و اصلی‌ترین متن حقوقی، آیین‌نامه احداث، توسعه، بهره‌برداری و مدیریت فرودگاه‌های غیرنظامی مصوب ۱۳۹۲ هیات دولت است. در این آیین‌نامه از تقسیم‌بندی تعریف فرودگاه‌ها تا چگونگی مدیریت آن سخن به میان آمده است.

دانستن اطلاعات حقوقی در این خصوص نه‌تنها به شرکت‌ها و فعالان حوزه هواپیمایی کشور کمک شایانی می‌کند بلکه می‌تواند مسافران و گردشگران را نیز با نحوه عملکرد فرودگاه‌ها آشنا کند و باعث شناختن حقوق آنها در این زمینه شود. در این آیین‌نامه که از ضمیمه شماره ۱۴ کنوانسیون، حاوی استانداردها و توصیه‌های ایکائو در زمینه فرودگاه، برای نگارش آن بهره بسیار برده شده، تعریفی از فرودگاه ارائه می‌دهد. به این شرح که فرودگاه، منطقه‌ای مشخص روی زمین یا آب شامل ساختمان‌ها، تاسیسات و تجهیزات نصب شده است که از کل یا بخشی از آن حسب مورد، جهت نشست، برخاست و حرکت زمینی انواع وسایل پرنده و حمل و نقل هوایی بار، مسافر و محموله‌های پستی استفاده می‌شود.

　

تقسیم‌بندی فرودگاه‌ها بر حسب کاربری

از منظر آیین‌نامه، فرودگاه داخلی، فرودگاهی است که در شرایط عادی صرفا برای انجام پروازهای داخلی تعیین شده و فرودگـاه بین‌المللی فرودگـاهی است که دارای الـزامات، تجـهیزات و تسهیلاتی از جمله گمرک، گذرنامه، بهداشت عمومی و قرنطینه گیاهی و حیوانی برای پروازهای بین‌المللی است، بنابراین به‌راحتی می‌توان فهمید فرودگاهی که در آن اداره گمرک وجود ندارد، حق پرواز بین‌المللی را هم ندارد. همچنین قانون موارد دیگری را هم مشخص کرده است:

- فرودگاه مرز هوایی: فرودگاهی داخلی که حسب مورد با تامین الزامات، تجهیزات و تسهیلاتی ازجمله گمرک، گذرنامه، بهداشت عمومی و قرنطینه گیاهی و حیوانی، برای پروازهای بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- فرودگاه ویژه: فرودگاهی که صرفا برای کاربری‌های خاص ازجمله آموزشی، تفریحی، ورزشی، آزمایش‌های پروازی وسایل پرنده و خدمات هوایی کشاورزی از آن استفاده می‌شود.

- فرودگاه مشترک: فرودگاهی که هواپیماهای نظامی و غیر نظامی براساس ضوابط و مقررات مربوط، مجاز به عملیات در آن هستند.

- فرودگاه بالگرد: سطح یا منطقه‌ای مشخص روی زمین یا سازه که کل یا بخشی از آن برای نشست، برخاست و حرکت زمینی بالگرد استفاده می‌شود.

هر فرودگاه بسته به نوع و بزرگ یا کوچک بودنش، حریم ویژه خود را می‌طلبد؛ بنابراین ضوابط حفظ حریم فرودگاه‌ها کاملا مشخص و تعیین شده، هستند. افرادی که زمین‌های زراعی یا مسکونی آنها در کنار فرودگاه‌ها است، می‌توانند با مراجعه به آیین‌نامه مذکور آن را مطالعه کنند. طبق آیین‌نامه، هر فرودگاه علاوه بر موارد ایمنی و ضوابط فنی خود باید تسهیلاتی را برای مسافران تدارک دیده باشد. تسهیلاتی که آیین‌نامه از آن با عنوان تسهیلات فرودگاهی اسم می‌برد.

تسهیلات فرودگاهی

طبق ماده هفتم آیین‌نامه، هر فرودگاه باید متناسب با نوع کاربری و طبقه‌بندی آن دارای تجهیزات هوانوردی و فرودگاهی، سامانه‌ها و تسهیلات لازم به شرح زیر باشد:

الف‌ـ تجهیزات هوانوردی شامل تجهیزات ارتباطی، کمک ناوبری، نظارتی و هواشناسی.

ب‌ـ تجهیزات فرودگاهی شامل تجهیزات پشتیبانی زمینی فرودگاهی (هندلینگ)، اطلاعات پرواز، روشنایی و علائم کمک بصری، محوطه جابه‌جایی، برف روبی و یخ‌زدایی، بازرسی بار و مسافر، سوخت‌رسانی، دفع پرندگان و حیات وحش، پشتیبانی نجات و آتش‌نشانی فرودگاهی، چراغ‌ها و حصارهای حفاظتی و علائم راهنمایی حمل و نقل هوایی بار و مسافر.

ج‌ـ سامانه‌ها شامل سامانه مدیریت ایمنی، تعمیر و نگهداری پیشگیرانه فرودگاهی و مدیریت تنظیم جریان ترافیک هوایی.

د- تسهیلات فرودگاهی شامل خدمات مراقبت پرواز، پشتیبانی زمینی (هندلینگ)، خدمات نجات و آتش نشانی، هواشناسی، گمرک، گذرنامه، قرنطینه، مسیر دسترسی در محوطه حرکت و ترمینالی مسافران. تمامی این مسوولیت‌ها به‌طور ویژه به‌عهده مدیر فرودگاه است. مطابق با دستورالعمل فنی مجوز شرکت‌های بهره‌بردار فرودگاهی، مدیر فرودگاه علاوه بر اینکه صلاحیت‌های علمی، عملی و حرفه‌ای خاصی را نیاز دارد، وظایفی نیز برعهده او گذارده شده که مدیریت فرودگاه، نظارت بر شرکت‌های هواپیمایی و سایر شرکت‌های مستقر در ترمینال فرودگاه، هماهنگی امور تسهیلات فرودگاهی با ارگان‌های مستقر در فرودگاه، تهیه آمار هوانوردی شامل بار، مسافر و پرواز، نظارت بر تاخیرات پروازی و هماهنگی برای انجام عملیات مستمر تسهیلات و تاسیسات امور ترمینالی از آن جمله‌اند. اما در مقام نظارت هم باید گفت که هرگونه نظارت که می‌تواند شامل تمدید یا لغو مجوز شرکت بهره‌بردار فرودگاه باشد، برعهده سازمان هواپیمایی کشوری است.