سجاد موسوی/ پژوهشگر گردشگری

گشایشی که در یکی، دو سال اخیر در فضای اقتصاد کشور به وجود آمده، در کنار همت والای دست‌اندرکاران گردشگری کشور، می‌تواند خیز بلندی در رشد گردشگری ایران به دنبال داشته باشد. با این همه، فضای صنعت گردشگری ایران با در نظر گرفتن رشد سال‌های گذشته خالی از دغدغه نیست. در همین زمینه و در آستانه تغییر مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و پیش از انتخابات ریاست جمهوری در بهار ۱۳۹۶ شاید اکنون فرصت مناسبی باشد برای بررسی مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رونق صنعت گردشگری کشور و مشکلات آن و همچنین ارائه راه‌حل‌هایی که کلید خروج از مشکلات در دوره مدیریت جدید باشد. به‌رغم تلاش‌های جامعه فعالان در حوزه گردشگری امروز، شاهد استفاده از تمامی قابلیت‌های گردشگری کشور نیستیم. اصلی‌ترین دلایل این امر نگاه موسمی به این حوزه و برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، نبود اطلاعات موثق، آموزش ناکارآمد و در نهایت سرمایه‌گذاری‌های غیرهدفمند در این حوزه است.

تغییرات پیاپی مدیران حوزه گردشگری در سطح ملی گرچه بنیان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را متزلزل کرده بود اما تا پیش از این تغییر، در دولت یازدهم شاهد ثبات نسبی مدیران این سازمان بوده‌ایم. مدیریت گردشگری کشور باید با ثبات باشد و برنامه‌ریزی در این صنعت با نگاهی کلان و آینده‌نگر صورت گیرد. مدیران آینده گردشگری کشور ضمن درک این معضل باید تمامی تلاش خود را مصروف تدوین برنامه‌ای جامع و بلندمدت کنند و ضمانت‌های اجرایی آن را در دولت‌های بعدی در قالب چشم‌انداز برنامه ۱۴۰۴ ارائه دهند.

برنامه بلندمدت در گردشگری کشور تمامی فعالان بخش‌های خصوصی و دولتی در سطوح مختلف را همگرا می‌کند و نقش آنها را در حصول به اهداف ملی تبیین می‌کند. در تدوین این برنامه لازم است تمامی فعالان بخش‌های مختلف زنجیره تامین گردشگری، فعالانه حضور داشته باشند و نقش سازمان‌های مردم نهاد جدی‌تر گرفته شود؛ در غیر این ‌صورت اجرای چنین برنامه‌ای با مشکل روبه‌رو خواهد شد. ضمن آنکه مدیریت گردشگری در کشور باید به مدیریتی هوشمند و چالاک تبدیل شود و بتواند در قالب چارچوب کلان‌نگر، با توجه به مقتضیات روز خود را اصلاح کند. اما چالش بزرگ دیگر صنعت گردشگری کشور نبود اطلاعات موثق است. اطلاعات موثق و دقیق گردشگری یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریتی و برنامه‌ریزی است. اما در حال حاضر، اطلاعات گردشگری کشور بدون ساختاری مشخص و شفاف و به‌صورت جزیره‌ای و غیرعلمی تدوین می‌شود؛ به گونه‌ای که کمترین میزان کارآیی را ایجاد می‌کند.

متاسفانه زنجیره تامین گردشگری کشور فاقد ساختار احصا و تحلیل داده است. این در حالی‌ است که امروزه نقش اطلاعات نه تنها در گردشگری بلکه درهمه صنایع پیشرو بر کسی پوشیده نیست. همچنین نقش‌آموزش در گردشگری نباید نادیده گرفته شود. بسیاری از کارشناسان و فعالان گردشگری کشور بر این باورند که یکی از حلقه‌های مفقوده گردشگری ایران، فقدان آموزش کارآمد نیروی کار در این صنعت است. با توجه به اینکه گردشگری می‌تواند در افق ۱۴۰۴ اشتغال‌زایی بالایی به همراه داشته باشد، لازم است محتوا و ساختار آموزشی گردشگری متحول شود. امروز گردشگری کشور نیازمند پرورش نیروهای خود به نحوی است که بتواند تجربه گردشگری را بهبود بخشد و همچنین مدیران آینده سطوح مختلف از خرد تا کلان را در داخل همین چرخه تربیت کند.

سرانجام اینکه سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری یکی دیگر از چهار عامل پر اهمیت در ارتقای سطح و گسترش دامنه صنعت گردشگری کشور است که تاکنون سرمایه‌گذاری گردشگری در کشور به استثنای مواردی خاص، در نبود برنامه‌ریزی کلان و کمبود اطلاعات، به سمتی رفته است که شاهد دلزدگی سرمایه‌گذاران این حوزه بوده‌ایم. ضمن آنکه نبود سرمایه‌گذاران تخصصی و علمی در حوزه گردشگری، لطمات جبران‌ناپذیری به ساختار گردشگری کشور وارد کرده است. برون‌رفت از این مشکل منوط به برنامه‌ریزی بلندمدت ملی، رفع مشکلات مربوط به جمع‌آوری اطلاعات و آموزش سرمایه‌گذاران و مشاوران آنهاست. باید امیدوار بود که مدیران آتی سازمان ضمن آنکه از افراد متخصص و با تجربه در حوزه گردشگری انتخاب می‌شوند، به برنامه‌ریزی جامع، جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات، آموزش و نیز تخصصی کردن سرمایه‌گذاری در گردشگری توجه ویژه‌ای داشته باشند.