علی سلطانی‌فر
دانشجوی دکترای مدیریت فرهنگی و برنامه‌ریزی

با فرارسیدن فصل پاییز و کاهش دما، بار دیگر شاهد وقوع پدیده وارونگی هوا و تشدید آلودگی به‌ویژه در کلان‌شهرها هستیم و سوال قابل طرح در این میان این است که چه عاملی در کاهش نیافتن آلودگی هوا در کلان‌شهرها نقش دارد و چرا به‌رغم اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا از جمله کنترل‌های نسبی زیست‌محیطی بر تولید خودرو در سال‌های اخیر، همچنان شاهد آسمانی تیره در شهرها و به‌ویژه تهران هستیم؟

پاسخ این پرسش را باید در تردد میلیون‌ها خودرویی جست‌وجو کرد که از حداقل استانداردهای زیست‌محیطی برخوردار نیستند و البته در این میان، سهم آلودگی وسایل نقلیه عمومی نیز بسیار تعیین‌کننده است. تردد اتوبوس‌هایی که دود غلیظ و تیره از اگزوز آنها خارج می‌شود برای شهروندان کلان‌شهر تهران به یک معضل روزمره تبدیل شده است و تاکسی‌های فرسوده هم در جای خود به تولید این حجم از آلودگی دامن می‌زنند.

به‌رغم اعلام پی در پی اجرای طرح خروج خودروهای فرسوده و جایگزینی آنها، عملا شاهد حرکتی لاک‌پشتی در این زمینه هستیم. براساس آمارهای اعلام شده بیش از 17 و نیم میلیون خودرو در سراسر کشور تردد می‌کنند که حضور این تعداد خودرو در جاده‌ها و معابر، تقریبا 2 برابر استاندارد جهانی است. این در حالی است که به‌رغم خروج خودروهای کاربراتوری از چرخه حمل و نقل در سراسر جهان، شهروندان ایرانی همچنان دود خودروهای کاربراتوری را تنفس می‌کنند؛ خودروهایی که 20 برابر خودروهای انژکتوری یورو 4 آلودگی دارند. از سویی با وجود توصیه‌های مکرری که در خصوص استفاده از وسایل نقلیه عمومی می‌شود، همین وسایل نیز سهم قابل‌توجهی در ایجاد آلودگی هوا دارند. در واقع هرچند در مجموع، سهم درصدی وسایل نقلیه عمومی در تولید آلودگی را کمتر از وسایل نقلیه شخصی ذکر می‌کنند، اما در یک بررسی دقیق‌تر باید دید هر واحد وسیله نقلیه عمومی فرسوده و غیر استاندارد برابر با چند وسیله نقلیه شخصی یا چند موتورسیکلت آلودگی تولید می‌کند، چراکه بخش قابل‌توجهی از یک میلیون وسیله نقلیه گازوئیلی کشور را اتوبوس‌ها و کامیون‌هایی تشکیل می‌دهند که جنبه عمومی دارند و سهم این وسایل در آلودگی هوا به نسبت تعدادشان بسیار بالا است.

بدون شک تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی شرط اول ساماندهی ترافیک و بالطبع کاهش آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه است؛ به طوری که از بابت گسترش 15 درصدی سهم اتوبوس‌ها، روزانه 575 تن آلاینده کمتر منتشر شده و سالانه از انتشار 210 هزار تن آلاینده جلوگیری می‌شود. در همین حال اما فراموش نکنیم که هم‌اکنون اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها، تاکسی‌ها و وانت‌هایی که جنبه عمومی دارند یا فرسوده هستند یا از حداقل استاندارد برخوردارند و اینها نیز بخش اعظمی از آلودگی کاملا مشهود را به خود اختصاص داده‌اند. از این رو تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی باید همراه با خروج وسایل نقلیه عمومی فرسوده و غیر استاندارد باشد تا مردم کاهش محسوس آلاینده‌ها را ببینند و حس کنند. در خاتمه باید گفت آلاینده بودن وسایل نقلیه عمومی از هیچ منظری برای مردم قابل توجیه نیست زیرا مدیریت کلان وسایل نقلیه عمومی برعهده مسوولانی است که خودشان دائما بر ضرورت حفظ سلامت مردم تاکید می‌کنند.