دشواری‌های شکار اژدها

دنیای اقتصاد- امیر شاملویی: در سال‌های اخیر و پس از انجام اصلاحات اقتصادی و سیاسی در چین، گردشگری این کشور شکوفا شد. چین، پس از انقلاب تحت رهبری حزب کمونیست قرار گرفت و با نظام بسته‌ای مواجه شد که گردشگری و عبور و مرور در آن را با دشواری‌هایی مواجه می‌کرد. رفته‌رفته پس از مرگ مائو و به قدرت رسیدن رهبرانی همچون دنگ شیائوپنگ که به اصلاحات در سیستم اقتصادی چین فکر می‌کردند، راه برای مطرح شدن گردشگری این کشور هموار شد. در طول زمان اهمیت این بخش به تدریج رو به فزونی نهاد و اندک اندک وجه اقتصادی آن بر وجه سیاسی غلبه کرد و پس از اصلاحات نهایی در سال ۱۹۹۲ گردشگری این کشور به شکل امروزی درآمد.

سیر تحول گردشگری چین به روایت آمار

طبق آمار موجود، تعداد گردشگران چین در سال ۱۹۷۸ حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر بود که از این میان تنها ۲۳۰ هزار نفر را گردشگران خارجی تشکیل می‌دادند؛ این درحالی است که طی سال ۲۰۱۵، تعداد گردشگران خارجی چین از ۲۰ میلیون نفر گذشت و از سوی دیگر تعداد گردشگران خروجی این کشور در سال ۲۰۱۵ به ۱۲۰ میلیون نفر رسید. این تعداد توریست رقمی حدود ۵/ ۱۰۴ میلیارد دلار خرج کرده بودند که به ترتیب از نظر تعداد ۱۲ درصد و از نظر میزان مخارج ۱۶ درصد نسبت به سال پیش از آن افزایش نشان می‌داد. حال نکته قابل توجه این است که ایران چندان نتوانسته از این بازار بزرگ که از نظر تجاری و سیاسی نیز رابطه خوبی با ایران دارد، بهره‌مند شود. هرچند که پیش‌تر، رئیس سازمان میراث فرهنگی از افتتاح سه دفتر جذب گردشگر در این کشور تا پایان ۲۰۱۶ خبر داده بود. طبق آمار رسمی موجود در نمایه آماری گردشگری جمهوری اسلامی ایران، تنها حدود ۳۵ هزار نفر از اتباع چین در سال ۲۰۱۳ از ایران بازدید کرده بودند که کمتر از یک درصد از بازار گردشگری ایران را تشکیل می‌دهد و به رغم جمعیت بیش از ۳۶/ ۱میلیارد نفری چین بسیار قابل تامل به نظر می‌رسد. از سوی دیگر نگاهی به تراز تبادل گردشگر میان ایران و چین نشان می‌دهد که در همین سال حدود ۸۹ هزار ایرانی از چین دیدن کرده بودند. مشاهده این آمار پرسشی را به وجود می‌آورد که چگونه ایران می‌تواند از این حجم گردشگر و هزینه‌کرد نهایت استفاده را بکند؟

به نظر می‌رسد برای جذب گردشگران چینی یکی از نخستین کارهایی که باید توسط ایران انجام شود، شناخت و مد نظر قرار دادن سلایق چینی‌ها، الگوی بازار آنها و ترجیحاتشان است.

مقاصد خارجی چینی‌ها

افزایش درآمد فردی، سیاست‌های مناسب و افزایش نرخ یوآن در سال ۲۰۱۵ ، مهم‌ترین نیروهای پیشران برای این حجم از گردشگر خروجی از چین به‌شمار می‌روند. مهم‌ترین مقاصد گردشگری چینی‌ها در نیمه نخست سال ۲۰۱۵ را به ترتیب کشورهای کره جنوبی، تایوان، ژاپن، هنگ‌کنگ و تایلند تشکیل می‌دادند. در رتبه‌های بعدی نیز عمدتا کشورهای اروپایی (همچنین ماکائو) قرار داشتند که به ترتیب این رتبه‌ها عبارت بودند از فرانسه، ایتالیا، سوئیس، ماکائو و آلمان. یکی از عوامل اقبال به کشورهای آسیایی همجواری آنها با چین بوده است اما در مواردی مانند آلمان، شمار گردشگران وارد شده به این کشور نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۴ حدود ۷/ ۱ برابر شده است. در سال ۲۰۱۶ نیز رشد گردشگری برون‌مرزی چین هر چند مثبت بوده اما این نسبت رشد در مقایسه با سال پیش از آن کاهش یافته است. در نیمه نخست سال ۲۰۱۶ تعداد گردشگران چینی برون‌مرزی به اندکی بیش از ۵۹ میلیون نفر رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن رشد ۳/ ۴ درصدی نشان می‌دهد و ۷ کشور برتر مقصد چینی‌ها تا نیمه نخست سال ۲۰۱۶ کشورهای تایلند، کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور، مالزی، ایالات متحده آمریکا و اندونزی بوده‌اند که تایلند و ژاپن در این میان برندگان بحران امنیت در اروپا و جذب گردشگران چینی به حساب می‌آیند. چین با این آمار به برترین کشور از نظر گردشگران برون‌مرزی تبدیل شده و بازار مهمی محسوب می‌شود؛ تا آنجا که حتی در مواردی گفته شده از این ابزار به عنوان حربه‌ای برای تاثیرگذاری بر اقتصاد و سیاست سایر کشورها بهره می‌گیرد. مقاصد محبوب در میان گردشگران برون‌مرزی چینی را همانند سال ۲۰۱۵ بیشتر کشورهای آسیایی تشکیل می‌دهند. این تصمیم ۳ علت دارد: سفر به آن کشورها نسبتا کوتاه است و هزینه زیادی ندارد؛ سفرهای مسافت کوتاه نیاز به زمان کوتاه‌تری دارد و در نتیجه نیاز به تعطیلات طولانی مدت ندارند و در نهایت حملات تروریستی مکرر اخیر که در اروپا رخ داده‌اند، موجب شده است بسیاری از گردشگران مسیر خود را به کشورهای آسیایی امن‌تر تغییر دهند. در این میان اما اگر به ایران نگاه کنیم، می‌بینیم که دلایل اول و دوم چندان قابل حصول نیستند و به علت فاصله نسبتا زیاد دو کشور، هزینه تورهای هوایی عموما افزایش پیدا می‌کند و همچنین مورد کم بودن تعطیلات برای سفر به ایران نیز مصداق دارد. در این موارد ایران باید با کشورهای عموما توسعه یافته اطراف چین مقابله کند که رقابت‌پذیری آن تا حدودی دشوار است. با این حال ایران به چند دلیل می‌تواند در این حوزه موفق باشد. مورد نخست اینکه ایران به دلیل تمدن کهن و غنی خود می‌تواند چینی‌ها را که خود تمدنی باستانی دارند جذب کند. چراکه به گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۵، رتبه ایران از نظر میراث فرهنگی و آثار تاریخی در میان ۱۰ کشور برتر جهان ذکر شده است و علاوه بر آن نیز از نظر رقابت‌پذیری قیمتی وضعیت به نسبت مناسب‌تری نسبت به بسیاری از کشورها دارد و با ارزان‌تر تمام شدن سفر می‌تواند حداقل بخشی از گردشگران را به خود جذب کند. در واقع ایران در گزارش رقابت‌پذیری گردشگری مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۵ از نظر رقابت‌پذیری قیمتی در رتبه نخست جهانی قرار گرفته بود. علاوه بر موارد فوق، ایران کشوری امن محسوب می‌شود و از اروپا نیز نزدیک‌تر است، هر چند جاذبه‌های این دو با هم متفاوتند و زیرساخت‌ها نیز در ایران با مشکلاتی روبه‌رو هستند. به هر حال، به نظر می‌رسد در این برهه، با توجه به اتفاقات روی داده و شرایط ایران در پسابرجام، فرصت لازم برای جذب گردشگران چینی پیش آمده باشد.

ترکیب سنی و جنسیتی گردشگران چینی

گردشگران چینی امروزه بیش از روش‌های گردشگری پیشین مانند خرید کردن، عکاسی و سایر تفریحاتی از این دست، به دنبال خرج کردن و سرگرم کردن خود هستند. آنها به دنبال زندگی بهتر، خوراک بهتر، لذت‌های بیشتر و کشف جاذبه‌های نوین هستند و می‌خواهند زندگی روزمره افراد محلی سایر کشورها را تجربه کرده و از عادات و آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلفی آگاهی پیدا کنند. ایران هرچند در بخش زیرساخت شاید به اندازه کافی نتواند حداقل نیازهای بخشی از گردشگران چینی را در قیاس با کشورهای اروپایی یا سایر کشورهای توسعه‌ یافته حتی در آسیا برآورده کند، اما برخورداری از فرهنگ غنی و قومیت‌های گوناگون در کنار جاذبه‌های مختلف می‌تواند گردشگران چینی را برای سفر به کشور ما متمایل کند. تا نیمه نخست سال ۲۰۱۶ آمارها حاکی از افزایش میزان اقامت چینی‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن بوده است. آنها با افزایش اقامت به میزان ۴/ ۰ روز در یک سال، به ۳/ ۲ روز ماندن در مقصد رسیده‌اند. از سوی دیگر، در نیمه نخست سال ۲۰۱۶ مهم‌ترین نیروی توریسم برون‌مرزی چینی‌ها زنان شامل می‌شود. آنها حدود ۵۸ درصد از سفرهای برون‌مرزی چینی‌ها را تشکیل داد‌ که حدود ۴/ ۳۴ میلیون نفر را شامل می‌شود. مردان نیز ۴۲ درصد از گردشگران برون‌مرزی چین را شامل شده که تعدادشان به ۸/ ۲۴ میلیون نفر می‌رسد. در این میان جذب گردشگران زن برای ایران با توجه به محدودیت‌های خاصی که کشور دارد، ممکن است چندان ساده نباشد. از طرفی در میان گردشگران، افراد در سنین ۸۰ تا ۹۰ ساله نقش مهمی در گردشگری برون‌مرزی چین ایفا می‌کنند. حدود یک‌چهارم گردشگران برون‌مرزی (۲۴ درصد) که بالغ بر ۱۴ میلیون نفر می‌شوند، ۳۰ تا ۳۹ ساله هستند و ۲۰ درصد از آنان که بالغ بر ۸/ ۱۱ میلیون نفر می‌شوند، سنی در حدود ۲۰ تا ۲۹ سال دارند. ایجاد جاذبه برای گروه‌های سنی مختلف و در واقع نوعی هدف‌گذاری سنی از جمله مواردی است که می‌تواند برای جذب گردشگران چینی مفید باشد. پکیج‌های تور هنوز در چین جریان غالب و اصلی را تشکیل می‌دهند اما تورهای مستقل نیز در حال افزایش یافتن هستند. تا آنجا که بیش از ۵۰ درصد از گردشگران برون‌مرزی چین در نیمه نخست سال ۲۰۱۶ با سازماندهی گروهی و از طریق آژانس‌های مسافرتی سفر کرده‌اند. این کار عمدتا به آن سبب است که بسیاری از گردشگران برای نخستین بار به خارج از این کشور رفته و فاقد تجربه کافی هستند. از طرف دیگر، مانع زبانی نیز به این شیوه سفر دامن می‌زند، اما این امر می‌تواند برای جذب آنها مفید باشد. در صورت معرفی و آشنایی یک آژانس مسافرتی، توریست‌های بیشتری را می‌توان در مقایسه با کشورهایی که بیشتر به صورت انفرادی سفر می‌کنند، به کشور جذب کرده و از این درآمد استفاده کرد. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در نیمه دوم سال ۲۰۱۶، حدود ۶۲ میلیون گردشگر چینی برای بازدید از سایر کشورها به این مقاصد سفر می‌کنند که با توجه به هزینه‌کرد فراوان این توریست‌ها در کشورهای مقصد، جذب آنها برای هر کشوری سودآور خواهد بود. فرصتی که باید دید ایران چگونه از آن به نفع گردشگری خود استفاده خواهد کرد. مسیری دشوار که تلاش در آن با در نظر گرفتن عوایدش مقرون به صرفه و صد‌البته که نیازمند برنامه‌ریزی سازمان‌یافته و منسجم در سطوح مدیریت گردشگری کشور است.