دشواری‌های توریسم داخلی در سرزمین تزارها

دنیای‌اقتصاد- امیر شاملویی: امروزه گمان می‌رود بازارهای نوظهور مانند برزیل، روسیه، هند، چین و برخی کشورهای دیگر تبدیل به کاتالیزورهایی شده‌اند که رشد اقتصادی و کسب و کارهای محلی و بین‌المللی را شتاب می‌بخشند و نیاز به توسعه مفاهیم مدیریتی جدید و روش‌هایی دارند که در این بازارها به گونه‌ای موفق عمل کنند. این موضوع تمرکز زیادی نسبت به مشکلات صنایع اقامتی و گردشگری در این کشورها را در پی داشته است.

همچنین اثرات مثبت مربوط به گردشگری در این کشورها مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ از جمله افزایش اشتغال، سرمایه‌گذاری و درآمدهای مالیاتی، نیاز به استانداردهای بالا برای جاده‌ها و سایر تسهیلات عمومی و توسعه فعالیت‌های فرهنگی متنوع به‌وسیله ساکنان محلی با هدف ایجاد تاثیرات مثبت بر هویت فرهنگی آن جامعه. بهره‌مندی از این اثرات مثبت، منابع مختلف و رقابت‌های گوناگون نیازمند تجربه در زمینه مدیریت گردشگران و ایجاد یک مقصد جذاب است. به همین دلایل برخی از کشورهای نوظهور نظیر روسیه نسبت به رفع مشکلات موجود در صنعت اقامت خود اقدام کرده‌اند. به‌رغم اینکه در حجم گردشگران ورودی به روسیه و در مخارج صورت گرفته از سوی این مسافران رشد ثابتی مشاهده می‌شود، مسافران برون‌مرزی روسیه مخارج بسیار بیشتری در خارج صرف می‌کنند. این به آن معنا است که گردشگری داخلی روسیه در مراحل ابتدایی خود قرار دارد بنابراین هنوز جا برای بهبود آن وجود دارد. پرسش کلیدی این است که چالش‌ها و مشکلات پیش‌ روی صنعت اقامتی روسیه و بازار گردشگری این کشور چه چیزهایی هستند؟

تراز منفی گردشگری روسیه

صنعت گردشگری روسیه رشد گسترده‌ای را در دهه نخست قرن بیست‌ و یکم تجربه کرده است. در آغاز این قرن، مرزهای روسیه شروع به باز شدن کرد و این امر فرصت‌های سفر جهانی را برای شهروندان روسیه تغییر داد و منجر به افزایش گردشگری بین‌المللی شد. پس از سقوط پرده آهنین (بخش‌بندی مرزی اروپا پس از جنگ جهانی دوم که در جنگ سرد به دو بخش اروپای غربی و کشورهای عضو پیمان ورشو یا همان بلوک شرق تقسیم و در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی شوروی برچیده شد)، بسیاری از گردشگران روسی برای سفر به خارج از این کشور مشتاق بودند و تجربه‌های جدیدی را جست‌وجو می‌کردند. رشد ثابتی در تعداد مسافران به روسیه و بازدیدکنندگان از آن دیده می‌شد، به‌ویژه رشد گردشگری برون‌مرزی بسیار چشمگیر بود و ترکیه و مصر در صدر برترین مقاصد تعطیلات برون‌مرزی این کشور قرار داشتند.

در نتیجه، گردشگری بین‌المللی عمدتا به سوی مقاصد خارجی جذب شد و اختلاف میان مخارج برون‌مرزی و درون‌مرزی زیاد شد. برای مثال ترکیه در سال ۲۰۱۵ حدود ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از گردشگران روسی را جذب کرد و درآمد این کشور از محل این گردشگران تقریبا به ۱۰ میلیارد دلار رسید. تعداد گردشگران جذب شده از سوی آژانس‌های مسافرتی نیز از ۸/ ۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۲ به ۷/ ۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ رسید و تعداد آژانس‌های مسافرتی این کشور از ۳۳۰۰ واحد در سال ۲۰۰۲ به بیش از ۴۵۰۰ واحد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافت.

علاوه‌بر موارد فوق، رفتار مصرفی این کشور نیز در هزاره جدید تغییر یافته و همین موضوع باعث شده بسیاری از خانوارها به بهبود کیفیت زندگی خود فکر کنند و مردم این کشور وقت بیشتری را به فراغت و گردشگری اختصاص دهند. این امر به‌ویژه برای مصرف‌کنندگان با درآمد متوسط در شهرهای بزرگ صادق است. منابع طبیعی و فرهنگی روسیه به‌رغم این حقیقت که روسیه میزبان جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی فراوانی است، جایگاه مناسب خود را هنوز به دست نیاورده است. این کشور ۲هزار و۳۶۸ موزه، ۴۷۷ شهر تاریخی، ۵۹۰ سالن تئاتر و ۱۴۰ پارک ملی و جنگلی در مناطق مختلف آب و هوایی دارد. با بررسی تمام این موارد می‌توان نتیجه گرفت پتانسیل صنعت اقامت روسیه و بازار گردشگری این کشور بسیار گسترده است و در حال حاضر تنها بخشی از نیازهای موجود را پاسخ می‌دهد؛ اما در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی این صنعت توسعه نیافته باقی مانده است.

وجهه سیاسی؛ عاملی برای دفع یا جذب توریست‌ها؟

علاوه‌بر مواردی که گفته شد، اکنون این بازار به دلایل زیادی در معرض تغییرات مهمی قرار دارد. تصویر روسیه از سوی رسانه‌های غربی با تمرکز بر اطلاعات منفی در مورد این کشور پس از انقلاب و جنگ داخلی اوکراین و به‌خصوص پس از الحاق کریمه به خاک روسیه تخریب شده است. برای مثال در سال ۲۰۱۴ حجم گردشگران ورودی به روسیه بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافت. با این حال، حجم گردشگران آسیایی دیدارکننده از روسیه به‌شدت افزایش یافته است که با روند جهانی رشد بی‌سابقه مسافرت برون‌مرزی از آسیا نیز سازگار است. در کنار این امر، می‌توان گفت ترجیح اتباع روس و سیاست دولت پس از سقوط یک هواپیما در شبه جزیره سینا و کشته شدن ۲۲۴ نفر و ساقط کردن هواپیمای روسی از سوی ترکیه و ناامنی این کشور تغییر کرد. با این حال برخی کارشناسان معتقدند این وقایع به رشد گردشگری داخلی این کشور کمک‌کرده است و این امر نیاز به هتل‌ها و مراکز اقامتی را در روسیه افزایش می‌دهد.

گرانی و ضعف زیرساخت‌های اقامتی

بازار گردشگری روسیه نیز مانند ایران از توسعه اندک زیرساخت‌های گردشگری، از جمله کمبود مراکز اقامت و مراکز سرگرمی و تفریحات رنج می‌برد. علاوه‌بر این بسیاری از جاذبه‌های محلی در وضعیت نامناسبی قرار دارند و شبکه جاده‌ای نیز از این امر مستثنی نیست. زیرساخت برای افرادی که ناتوانی‌هایی دارند ضعیف است و برای گردشگران خارجی نیز اطلاعات کافی به زبان انگلیسی وجود ندارد. اختلاف بین مخارج داخلی و خارجی گویای این مطلب است که کارهای بیشتری می‌تواند برای جلب مسافران بازدید کننده از روسیه انجام گیرد.

با این حال یکی از مشکلات دیگری که برای مراکز اقامتی روسیه دردسرساز شده این است که گردشگری داخلی در این کشور بسیار گران است؛ موضوعی که در ایران نیز به صورت مشابه وجود دارد. هزینه‌های حمل‌ونقل داخلی نیز بسیار گزاف هستند. هزینه‌های محل اقامت و گردش نیز در این کشور با همین وضعیت روبه‌رو است و تکراری و کسل‌کننده به حساب می‌آیند. زیرساخت‌ها هزینه‌بر هستند و با توجه به مسافتشان، زمان نیز عاملی مهم در این میان به حساب می‌آید. از سال ۲۰۱۱ به این سو، مقامات روسی برنامه خاصی را به اجرا درآورده‌اند؛ توسعه گردشگری درون‌مرزی و برون‌مرزی در فدراسیون روسیه. این برنامه باید منجر به تغییراتی در حوزه‌های مختلف شود که از آن جمله می‌توان به زیرساخت‌های شهری، جاذبه‌های گردشگری، حمل و نقل و برخی موارد دیگر اشاره کرد.

با این وجود، مشکل این برنامه این است که ایده اصلی القا و تحریک گردشگری در روسیه است؛ اما نه در سراسر این کشور بلکه تنها در نواحی معروفی که تا حدودی شناخته شده باشند. علاوه‌بر موارد فوق، به نظر می‌رسد در طول دو دهه اخیر به‌رغم اینکه ارز فراوانی صرف گردشگری شده است؛ اما روس‌ها تمایل دارند تعطیلاتشان را خارج از این کشور بگذرانند؛ چراکه تا نیمه دوم سال ۲۰۱۶، ارزان‌تر بود که آنان ۷۰۰ دلار بپردازند و تعطیلات دو هفته‌ای در مصر یا ترکیه بگذرانند تا اینکه در روسیه به سفر بپردازند؛ مقاصدی که زیرساخت‌ها و خدمات بهتری دارند. اکنون کریمه گزینه بهتری برای سفر است؛ اما شهروندان روس در انتخاب‌های داخلی محدود هستند و رفتن به کریمه نیز گران خواهد بود.

راه‌حل‌ها

به اعتقاد کارشناسان، سرمایه‌گذاری بلندمدت در هتل‌های ۵۰ تا ۱۰۰ تخته، نیاز به تامین مالی دارد تا سفر داخلی راحت‌تر شود و انتخاب مقاصد منطقه‌ای بهتر شوند. ارائه نوعی یارانه یا کمک مالی ۱۰ تا ۱۵ ساله برای این تامین مالی در راستای توسعه هتل‌ها موجب رشد این بخش در کشور روسیه خواهد شد و علاوه‌بر آن اشتغال در سطح منطقه را بالا برده و تنوع بیشتری به انتخاب‌ها و دیدگاه‌های مختلف نسبت به کشور و فرهنگ روسیه ایجاد می‌کند. حتی با وجود برابری نرخ ارز، هزینه‌ها بالا هستند و این موضوع برای خارجی‌ها نیز مصداق دارد. این امر نخست به آن دلیل است که به نظر می‌رسد هیچ همکاری یا کمکی برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری انجام نمی‌شود. منابع دولتی به مراکز قدیمی تعلق می‌گیرد که در واقع فرسوده شده‌اند و دیگر به این کمک‌ها نیازی ندارند. تغییر روند تخصیص منابع می‌تواند به بهبود وضعیت گردشگری داخلی و مراکز اقامتی در روسیه کمک کند.