علی‌اصغر شالبافیان / عضو هیات علمی دانشگاه سمنان

گردشگری سلامت یکی از انواع رو به رشد گردشگری در سراسر جهان است. در جریان رشد سریع این نوع گردشگری، دولت‌ها و بخش خصوصی، فعالانه درصدد توسعه کسب‌وکارهای گردشگری سلامت به‌عنوان بخش جدیدی در بازار هستند و توسعه این صنعت را به مثابه اقدامی اولویت‌دار برای متنوع‌سازی هرچه بیشتر اقتصاد گردشگری و کمک به بخش سلامت کشورشان لحاظ می‌کنند. چند عامل حاکی از ضرورت این اولویت‌دهی و بهره‌گیری هرچه سریع‌تر از فرصت‌هایی است که گردشگری سلامت فراروی توسعه کشور قرار می‌دهد. درواقع امروزه عوامل بسیاری موجب رشد بیش از پیش بازار گردشگری سلامت شده است؛ اما «پیری جمعیت» و افزایش «امید به زندگی» دو عامل کلیدی رشد این بازار هستند.

ساختار جمعیت یکی از عواملی است که می‌تواند توسعه گردشگری سلامت را تحت تاثیر قرار دهد؛ به عبارتی، میان ترکیب سنی جمعیت و تمایل برای انجام سفر به‌منظور حفظ یا بهبود سلامتی، رابطه‌ای قوی وجود دارد. هرقدر جمعیت به سمت پیری پیش می‌رود نیاز به انجام چنین سفرهایی تقویت می‌شود. علاوه بر آن، امید به زندگی نیز بر میزان تقاضای گردشگری سلامت اثرگذار است؛ به این صورت که امید به حیات طولانی‌تر، انگیزه‌های حفظ سلامتی فرد و در نتیجه تمایل وی به انجام سفر با چنین هدفی را افزایش می‌دهد. از این‌رو، در ادامه روندهای حاکم بر ترکیب جمعیت جهانی، با تاکید بر ورود جمعیت جهان به مرحله پیری و افزایش امید به زندگی بررسی خواهد شد؛ چراکه این عوامل، گواهی بر رشد تضمینی تقاضا برای گردشگری سلامت به‌شمار می‌روند.

پیر شدن جمعیت جهان

در حال حاضر، کره زمین بیش از ۳/ ۷ میلیارد نفر جمعیت دارد که حدود ۴/ ۵۰ درصد آن را مردان و حدود ۶/ ۴۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. حدود یک‌چهارم از این جمعیت زیر ۱۵ سال؛ ۶۲ درصد، بین ۵۹-۱۵ سال و ۱۲ درصد باقی‌مانده بیش از ۶۰ سال سن دارند. این در حالی است که جمعیت جهانی با شتاب زیادی به سمت پیر شدن به پیش می‌رود تا آنجا که نرخ رشد جمعیت ۶۰ سال به بالا، از ۵ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۹ درصد در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. به عبارت دیگر، گروه سنی ۶۰ سال به بالا، تا سال ۲۰۵۰ به بیش از دو برابر (از ۹۰۱ میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ به ۱/ ۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰) و تا سال ۲۱۰۰ به بیش از سه برابر (۲/ ۳ میلیارد نفر) مقدار فعلی افزایش خواهد یافت. این رشد در جمعیت مسن جهانی به مفهوم افزایش بازار در دسترس برای گردشگری سلامت خواهد بود؛ یعنی افرادی که نیاز به مراقبت بیشتری دارند و متعاقبا برای انجام سفر با چنین دلایلی حاضر به پرداخت هزینه هستند. به‌علاوه اینکه جمعیت مسن را غالبا افرادی تشکیل می‌دهند که برای انجام سفر استطاعت مالی دارند. بیشترین سهم در افزایش سن جهانی به کشورهای منطقه آسیا تعلق دارد؛ درست همان‌جایی که بیشتر بازارهای گردشگری سلامت ایران در آن متمرکز شده‌اند. یکی دیگر از شاخص‌هایی که می‌توان به منظور سنجش میزان پیری جمعیت به‌کار گرفت، میانگین سنی جمعیت است. این میانگین، جمعیت را به دو نیمه مساوی تقسیم می‌کند و به نوعی مرز بین پیری و جوانی را تعیین می‌کند. از این‌رو هرقدر میانگین سنی افزایش یابد، ترکیب جمعیت به سمت پیر شدن پیش می‌رود. بنابر پیش‌بینی‌ها، میانگین سنی جمعیت جهان از ۳۰ سال به ۳۶سال در سال ۲۰۵۰ و ۴۲ سال در سال ۲۱۰۰ خواهد رسید. بنابراین شاخص میانگین سنی نیز روند پیر شدن جهان و متعاقبا افزایش درخواست برای گردشگری سلامت را تایید می‌کند.

　

افزایش امید به زندگی

یکی دیگر از عواملی که می‌تواند بر تقاضای گردشگری سلامت تاثیر بگذارد، میزان امید به زندگی است. بالا رفتن سطح امید به زندگی، می‌تواند نویددهنده افزایش تقاضا برای سفرهایی با هدف سلامتی باشد. در حال حاضر، امید به زندگی از ۶۵ سال برای مردان و ۶۹ سال برای زنان طی سال‌های ۲۰۰۵-۲۰۰۰ به سن ۶۸ سال برای مردان و ۷۳ سال برای زنان طی سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۰ رسیده است. پیش‌بینی می‌شود امید به زندگی در سطح جهانی از ۷۰ سال طی دوره ۲۰۱۵-۲۰۱۰ به ۷۷ سال طی سال‌های ۲۰۵۰-۲۰۴۵ و ۸۳ سال طی سال‌های ۲۱۰۰-۲۰۹۵ برسد.

بالا بودن ضریب تکاثری گردشگری سلامت

از سوی دیگر از آنجا که محصول محوری مورد تقاضا در گردشگری سلامت، عنصر «سلامتی» است، بدیهی است که توسعه این نوع گردشگری، سهم صنعت سلامت در تولید ناخالص داخلی را افزایش می‌دهد. کاملا واضح است که آثار مثبت اقتصادی این نوع گردشگری صرفا به محصول محوری آن محدود نمی‌شود؛ بلکه مانند سایر انواع گردشگری، ایجادکننده تقاضا برای عناصر مرتبط با آن، یعنی افزایش تقاضای همزمان برای هر دو حوزه «سلامت» و «گردشگری» است؛ به این معنا که مخارج گردشگری سلامت از طریق دو شریان اصلی اقتصاد یعنی سلامت و گردشگری و سپس شریان‌های فرعی دیگر به اقتصاد جامعه محلی تزریق می‌شود. براساس همین منطق، ضریب تکاثری گردشگری سلامت نسبت به سایر انواع گردشگری بالاتر است و این ویژگی، گردشگری سلامت را به فرصتی بی‌بدیل در جهت رونق اقتصادی مقصد تبدیل می‌کند.

منبع: کتاب گردشگری سلامت در رویکردی جامع

چرا رشد توریسم سلامت تضمین شده است؟