محمود آزادی
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

طبق تحقیقات انجام شده از سوی موسسه تحقیقات بازاریابی رنوب درباره گردشگری درمانی آسیا، برای گردشگران آمریکایی سفر با هدف درمان به معنی صرفه‌جویی در هزینه‌های درمانی است و گروه‌های کم درآمدتر یا گروه‌های طبقه متوسط آمریکایی که تحت پوشش خدمات درمانی نیستند، برای دریافت امکانات درمانی و پزشکی ارزان‌تر راهی کشورهای دیگر می‌شوند.

برای گردشگران کانادایی و اروپایی هم صرفه‌جویی در هزینه یک اولویت مهم در انتخاب مقصد سفر برای درمان است. اما علاوه‌بر انگیزه‌های مالی، سفر درمانی به معنی رهایی از صف طولانی انتظار در بیمارستان‌های دولتی برای دریافت درمان‌های پزشکی نیز هست. اما برای آفریقایی‌ها، توریسم درمانی به معنی برخورداری از تسهیلات درمانی و بهداشتی برتر است که در کشور خودشان اغلب در دسترس نیست. در کشورهای این قاره یک خانواده ثروتمند یا افراد با درآمد بالای متوسط، از مشتریان اصلی گردشگری درمانی درکشورهای دیگر هستند. از سوی دیگر، از میان کشورهای آسیایی، تایلند و سنگاپور هم‌اکنون دو کشور برتر از نظر گردشگری درمانی هستند که به دلایل مختلفی همچون برخورداری از تجهیزات پزشکی باکیفیت، زیرساخت‌های درمانی عالی و حداقل مدت زمان برای انتظار و نیز در دسترس بودن متخصصان و پزشکان با عالی‌ترین سطح مهارت، بیشترین تعداد گردشگر درمانی را به خود جذب می‌کنند. این دو کشور درکنار یکدیگر و تنها در سال 2013 بالغ بر 60 درصد از کل گردشگران درمانی در سراسر آسیا را به‌خود جذب کرده‌اند. 　

　

بازار گردشگران سلامت ایران کدام است؟

براساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، ایران در منطقه جنوب آسیا با کشورهای افغانستان، پاکستان، هند، بوتان، بنگلادش، نپال، مالدیو و سریلانکا قرار دارد. با توجه به اینکه ایران در این تقسیم‌بندی بعد از هند در جایگاه دوم جذب گردشگر خارجی قرار دارد، این موضوع می‌تواند به عنوان یک مزیت نسبی برای کشورمان به حساب بیاید و در جذب گردشگران کشورهای منطقه تاثیر بسیار مهمی خواهد داشت. از سوی دیگر نیز کشورهای افغانستان، پاکستان و همچنین جمعیت شیعیان هندوستان دارای بیشترین اشتراکات فرهنگی، دینی، مذهبی، زبانی و تاریخی، واجد بیشترین نزدیکی‌ها با ایران هستند. افغانستان دارای 3 مرز جاده‌ای با 3 استان ایران شامل مرز تایباد در خراسان رضوی، مرز میل در استان خراسان جنوبی و مرز میلک در استان سیستان و بلوچستان است. همچنین افغانستان در فهرست اولویت‌بندی بازارهای هدف گردشگری ایران در اولویت پانزدهم قرار دارد که جمعیتی بالغ بر 6 میلیون نفر (برابر با 19 درصد از کل جمعیت آن کشور) را شیعیان و80 درصد مابقی را اهل تسنن به خود اختصاص داده‌اند.

بخش عمده‌ای از جمعیت این کشور، زبان فارسی را بلد هستند و مابقی اقوام (پشتون، ازبک، ترکمن، نورستانی و...) نیز عموما می‌توانند فارسی را صحبت کنند یا بفهمند. تعداد اتباع افغانستانی واردشده به کشور، 515 هزار و 153 نفر در سال 94 برآورد شده است. از آنجا که در روند فعلی کشور امکان تقسیم‌بندی نوع ویزا وجود ندارد، نمی‌توان تشخیص داد که چه تعداد از این افراد گردشگر درمانی هستند ولی به اعتقاد کارشناسان از اصلی‌ترین گونه‌های گردشگر افغانستانی، گردشگر درمانی است. حدود 4 دهه جنگ داخلی در کشور افغانستان زیرساخت‌های درمانی را ویران کرده و ساخت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی جدید نیز به‌دلیل ناآرامی‌ها و درگیری‌های قومی با کندی پیش می‌رود. این درحالی است که بمب‌گذاری‌ها و درگیری‌های داخلی، افغانستانی‌های بسیاری را مجروح و بیمار می‌کند. این افراد تمایل زیادی دارند که روند درمان خود را در ایران طی کنند، چون همان‌طور که گفتیم اکثر آنها فارسی زبان هستند و دسترسی راحت زمینی به ایران نیز مزید بر علت خواهد بود.

فرصتی برای استان‌های محروم

از سوی دیگر با توجه به همسایه بودن افغانستان با استان‌های محروم کشور می‌توان از این فرصت استفاده و با جذب گردشگران سلامت به‌ویژه برای درمان، نسبت به توسعه زیرساخت‌های گردشگری سلامت در استان‌های مذکور برنامه‌ریزی و فعالیت کرد. همچنین با وجود جاذبه‌های مشترک فرهنگی، تاریخی و جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد از جمله حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس، آب‌های معدنی در خراسان جنوبی و سایر جاذبه‌ها، امکان جذب گردشگران متمول و سرمایه‌دار افغان بیش از پیش محتمل می‌شود. با این همه در حال حاضر 2 میلیون بیمار از افغانستان برای درمان به هند فرستاده می‌شوند که روزانه یک میلیون دلار هزینه برای این بیماران در نظر گرفته می‌شود. این در حالی است که مسوولان افغانستان تمایل دارند به‌دلیل نزدیکی زبان، مذهب و فرهنگ و سکونت تعداد زیادی از افغانستانی‌ها در کشور ما، این بیماران به ایران فرستاده شوند.

بر اساس آمار بیمارستان رضوی مشهد در سال 93، حدود 8300 سرویس اعم از بستری و سرپایی به بیماران خارجی ارائه شده که بیشترین تعداد بیماران، به ترتیب از کشورهای ترکمنستان، عراق و افغانستان بوده‌اند. علاوه بر این، آمار بیمارستان رشد سالانه بیش از 20 درصد را در این زمینه نشان می‌دهد. در مجموع با توجه به سودمندی بسیار بازار گردشگری افغانستان برای ایران و نیز عدم نیاز به تبلیغات و بازاریابی گسترده و هزینه‌بر، فقط باید برنامه و عزم جدی بین دولتمردان و دست‌اندرکاران برای پذیرش گردشگران سلامت افغانستان به‌وجود آید. از سوی دیگر لازم است در اولویت‌بندی بازارهای هدف گردشگری کشور، تجدیدنظر شود و کشورهایی مثل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و سایر کشورهای آسیای میانه و قفقاز جزو اولویت‌های اولیه گردشگری قرار گیرند.