نصیبه خیری
مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران

سفر و گردشگری، صنعتی است که به لحاظ تنوع فعالیت‌ها با اکثر بخش‌های اقتصادی در ارتباط است و رونق و توسعه آن، رونق سایر بخش‌ها را به دنبال دارد. اغلب تامین‌کنندگان خدمات این بخش شامل شرکت‌های خدمات مسافرتی، رستوران‌ها، اقامتگاه‌ها، صنایع‌دستی و... زیزمجموعه بخش خصوصی هستند و بنابراین به‌کارگیری امکانات کشور در راستای تقویت و فعال‌سازی سفر و گردشگری در انطباق کامل با سیاست‌های کلی اصل 44 بوده و می‌تواند مسیر نوینی را برای افزایش خصوصی‌سازی و تحقق اهداف سند چشم‌انداز، پیش روی سیاست‌گذاران قرار دهد.

　

صنعت گردشگری برخلاف بخش‌های اقتصادی دیگر از مجموعه‌های متنوع ارائه‌کننده خدمات شامل دفاتر خدمات مسافرتی و تورگردانی، عاملان حمل‌ونقل هوایی، ریلی، جاده‌ای و دریایی، هتل‌ها، میهمان‌سراها و میهمان‌پذیرها، متصدیان جاذبه‌های گردشگری، رستوران‌ها، فروشگاه‌های محصولات صنایع دستی، تولیدکنندگان اقلام سوغاتی، پوشاک، کفش، اشیای چرمی و سایر اقلام مورد علاقه گردشگران تشکیل شده است که عمده تامین‌کنندگان این خدمات در بخش خصوصی فعالیت دارند و دستگاه‌های دولتی مرتبط با آنها تلاش می‌کنند ضمن کاهش تصدیگری، به امور برنامه‌ریزی توسعه و مدیریت خدمات گردشگری بپردازند. تنوع فعالیت‌های مربوط به صنعت گردشگری باعث شده رونق این بخش، اثرهای اقتصادی بالایی را برای اقتصاد کشور در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی ایجاد کند. علاوه‌بر این، مطالعات انجام شده نشان داده‌اند توسعه این صنعت نقش موثری در کاهش بیکاری و همچنین بهبود توزیع درآمد و افزایش درآمدهای دولت دارد. این موضوع به‌خصوص از آن جهت که در کشور ما بیکاری به‌عنوان اصلی‌ترین مشکل اقتصادی کشور مطرح است، روز به روز، به‌صورت جدی‌تر مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور قرار گرفته و توسعه صنعت گردشگری کشور در حال تبدیل شدن به یک خواست ملی و همگانی است. در این بین، ایجاد چنین فضایی به‌طور حتم باید همراه با هدایت منابع عمومی و همچنین فرصت‌های اقتصادی به سمت این صنعت باشد. در این صورت بخش گردشگری برای سرمایه‌گذاران غیردولتی، به‌عنوان یک فرصت مناسب تلقی می‌شود و با ورود به این بخش ضمن تحقق اهداف ملی در زمینه ایجاد اشتغال و رشد و توسعه اقتصاد ملی، منافع سرشاری نیز نصیب سرمایه‌گذاران خواهد شد.

ضریب فزاینده تولید و اشتغال صنعت گردشگری در ایران

محاسبات انجام شده نشان داده‌اند ضریب فزاینده تولید در صنعت گردشگری ایران معادل 6/ 1 است. این رقم به آن معنا است که اگر یک واحد پولی توسط گردشگران در ایران هزینه و وارد چرخه اقتصادی کشور شود، باعث ایجاد تولیدی به میزان 6/ 1 واحد پولی در بخش‌های مختلف اقتصادی که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با آن در ارتباط هستند، خواهد شد. مقایسه این اثر با ضریب فزاینده سایر بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد صنعت گردشگری ایران پس از صنایع غذایی (با ضریب 16/ 2) و ساختمان (با ضریب 72/ 1)، در رتبه سوم در بین تمام بخش‌های اقتصاد ایران قرار داشته که نشان از قابلیت بالای صنعت یاد شده برای ایجاد رونق اقتصادی در کشور دارد. همچنین محاسبات انجام شده در مورد ضریب فزاینده اشتغال در بین بخش‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد قدرت اشتغال‌زایی صنعت گردشگری در ایران بعد از بخش‌های کشاورزی، صنایع غذایی و ساختمان در رتبه چهارم قرار دارد. توسعه صنعت گردشگری علاوه‌بر رونق تولید و ایجاد فرصت‌های جدید شغلی، اثرهای مثبت دیگری نیز در سطح کلان دارد. از آن جمله می‌توان به افزایش عواید دولت اشاره کرد؛ به‌طوری که افزایش تولید در بخش‌های مختلف که در اثر توسعه گردشگری ایجاد شده، باعث افزایش مالیات‌های غیرمستقیم دولت خواهد شد. علاوه‌بر این، تحقیقات نشان می‌دهد توسعه صنعت گردشگری باعث کاهش نابرابری توزیع درآمد نیز می‌شود. بهبود تراز پرداخت‌ها نیز از دیگر آثار مثبت توسعه صنعت گردشگری خواهد بود. از سوی دیگر، برخی مطالعات انجام شده دیگر نشان می‌دهد قدرت درآمدزایی صنعت گردشگری برای عوامل تولید در ایران پس از صنایع فلزات اساسی در رتبه دوم قرار دارد. این امر می‌تواند نشان‌دهنده اهمیت توسعه این صنعت برای عوامل تولید از جمله صاحبان سرمایه باشد. در واقع اثر توسعه صنعت گردشگری به ترتیب نصیب هتل‌‌ها، رستوران‌ها، صنایع پوشاک و چرم و کشاورزی خواهد شد. از لحاظ سهم عوامل تولید از درآمد حاصل از توسعه گردشگری (در فعالیت هتل و رستوران) به ترتیب 47 درصد مربوط به سود سرمایه و حدود 14 درصد مربوط به نیروی انسانی است. این شاخص‌ها به خوبی گویای مزیت صنعت گردشگری کشور برای سرمایه‌گذاری است.

ظرفیت رشد گردشگری در ایران

گردشگری ایران می‌تواند به‌عنوان موتور رشد اقتصاد ایران عمل کند، اما با این حال باید توجه کرد که این قابلیت بخش‌های مختلف در شرایطی بروز خواهد کرد که امکان ایجاد رشد در آنجا وجود داشته باشد. این امر در مورد بخش‌هایی مانند صنایع غذایی، ساختمان و کشاورزی در آینده چندان امیدوارکننده نیست و عملکرد گذشته آنها و وضعیت موجود از برتری آشکار صنعت گردشگری به‌عنوان یک صنعت بکر و جدید که بسیاری از ظرفیت‌های بالقوه آن هنوز مورد بهره‌برداری قرار نگرفته، حکایت دارد. روند ورود گردشگران خارجی طی سال‌های گذشته نیز تایید‌کننده این موضوع است به طوری که تعداد گردشگران ورودی از 70 هزار نفر در سال 1367 به بیش از 5میلیون نفر در سال 1394 رسیده است. از این رو انتظار می‌رود بیش از پیش به ظرفیت‌های اقتصادی گردشگری در راستای توسعه کشور توجه و از آن استفاده شود.