5 چالش تجارت صنایع‌دستی در ایران

گروه گردشگری، شیما رئیسی: عضو هیات‌رئیسه انجمن صادرکنندگان صنایع دستی ایران، تغییر تفکر حاکم بر راس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به مقوله صنایع دستی را لازمه ایجاد تحولات سازنده و رشد و بالندگی صنایع دستی کشور دانست.

عادل بشیری‌جلال در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ضمن تقدیر از تلاش‌های معاونت صنایع دستی برای ارتقای جایگاه صنایع‌دستی به‌عنوان یک صنعت و یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی، نبود نگاه تجاری به این بخش در سطوح عالی سازمان میراث فرهنگی را مانع اصلی تحقق اهداف این معاونت عنوان کرد و گفت: «تمرکز بر معرفی صنایع دستی ایران به عنوان یک کالای لوکس و تاکید صرف بر جنبه‌های هنری این تولیدات، حضور صنایع دستی در بازارهای جهانی را با چالش مواجه کرده است.» این صادرکننده برتر صنایع دستی سال ۹۴ با اشاره به صدماتی که این حوزه در دوران اعمال تحریم‌ها متحمل شده، اظهار کرد:‌ «طی چند سال گذشته بسیاری از بازارهای خود را که عمدتا مربوط به کشورهای اروپایی بود از دست دادیم و در این مدت، رقبای ما توانستند محصولات خود را فروخته و حضورشان را در این کشورها و در عرصه عرضه صنایع دستی تثبیت کنند.» وی ادامه داد: «در چنین شرایطی بازار مصرفی عراق، به محل عمده عرضه تولیدات صنایع دستی ما تبدیل شد که البته در حال حاضر و به‌دلیل حاکم بودن شرایط جنگی بر این کشور، این فرصت نیز با تهدید مواجه شده و صادرات به این کشور نیز روند نزولی داشته است.»

این فعال بخش خصوصی ضمن تاکید بر نقش کلیدی برجام در آینده تحولات اقتصادی کشور، از عدم ایجاد تغییرات محسوس در روند صادرات صنایع دستی سخن گفت و تصریح کرد: «به‌دلیل وجود مسائلی که عمدتا داخلی و متاثر از سیاست‌های کلان و رویکرد کلی سازمان نسبت به این حوزه است، همچنان نتوانسته‌ایم حجم صادرات خود را بهبود ببخشیم.»

چالش مالیات‌های سنگین و برخوردهای سلیقه‌ای

بشیری‌جلال تعرفه‌های مالیاتی سنگین برای صادرکنندگان صنایع دستی را یکی دیگر از عمده مشکلاتی برشمرد که فعالان این صنعت با آن دست به گریبانند. وی همچنین به برخوردهای سلیقه‌ای در این حوزه اشاره کرد و همخوان نبودن گزارش‌های گمرک از حجم و رقم کالاهای صادراتی با آنچه در اظهار نامه‌های مالیاتی به آن اذعان می‌شود را ‌نمونه‌ای دیگر از موانعی دانست که پیش پای صادرکنندگان قرار دارد.

این تولیدکننده صنایع دستی افزود: «تبدیل ریالی درآمدهای ارزی ناشی از صادرات صنایع دستی به نرخ ارز مرجع نیز یکی دیگر از مسائلی است که صادرکنندگان این محصولات را به سختی انداخته و رونق کارشان را دشوار می‌کند.» بشیری جلال نادیده گرفتن تجارت صنایع دستی در دیدارها و مذاکرات تجاری با هیات‌های خارجی را یکی دیگر از نشانه‌های کم‌توجهی به این صنعت عنوان کرد و گفت: «در چند ماه اخیر که رفت و آمد هیات‌های سیاسی به کشور که غالبا با تاکید بر مراودات تجاری و اقتصادی صورت می‌گیرد رونق گرفته، قراردادها و تفاهم‌نامه‌های زیادی در زمینه گردشگری منعقد شده است؛‌ این در حالی است که صنایع دستی در این مذاکرات و تعاملات نادیده گرفته شده است.» وی دیده شدن صنایع دستی در مذاکرات تجاری و در کنار آن فراهم کردن زمینه‌های لازم برای شرکت فعال تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی در نمایشگاه‌های خارجی را از جمله مهم‌ترین اقداماتی عنوان کرد که باید به‌صورت جدی در دستور کار مقامات مسوول قرار گیرد.

به باور بشیری‌جلال، دیدار تولیدکنندگان و تجار صنایع‌دستی با طرف‌های خارجی منجر به عقد قراردادهای تجاری میان آنها شده و حجم صادرات این محصولات را به صورت قابل توجهی افزایش خواهد داد. این صادرکننده تصریح کرد: «تفکیک کاربرد هنری و مصرفی برای صنایع دستی و وضع سیاست‌های اجرایی متناسب با هر یک از این دو حوزه یکی از مطالباتی است که صادرکنندگان و تولیدکنندگان صنایع دستی بر آن تاکید دارند.» وی ضمن تاکید بر اهمیت توجه به جنبه هنری صنایع دستی به عنوان نمادی برای معرفی تاریخ و هویت ایرانی، ورود به بازارهای مصرفی صنایع دستی را حائز اهمیت دانست و این موضوع را تنها راه احیای تولید صنایع دستی کشور عنوان کرد؛ صنایعی که در سال‌های گذشته به‌دلیل بی‌توجهی و قطع ارتباطات تجاری با جهان به حالت نیمه تعطیل درآمد.

درحالی‌که اقتصاد ایران به عنوان یکی از اقتصادهای تک محصولی، به‌دلیل افت قیمت نفت در یکی دو سال اخیر با بحران کاهش درآمدهای ارزی مواجه شده و از سوی دیگر عمده محصولات صادراتی کشور به‌دلیل عدم فرآوری و خام‌فروشی ارزش افزوده چندانی برای اقتصاد کشور نداشته است، تجارت صنایع دستی با سهم بالا در ایجاد اشتغال، ‌هزینه تولید پایین، تنوع تولید، عدم نیاز به زیرساخت‌های گسترده و نیازمند حجم بالای سرمایه‌گذاری، یکی از ارکانی است که می‌تواند سهمی عمده و چشمگیر در رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای ارزی کشور از محل صنایع غیرنفتی داشته باشد. با عنایت به این مهم، حمایت از کارگاه‌های تولیدی صنایع دستی و فرش و اجرای آن در راستای برنامه ارتقای توان تولید ملی (درون‌زایی اقتصاد) به عنوان یک ماموریت از سه ماموریت سازمان میراث فرهنگی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، از سوی معاون اول رئیس‌جمهور به سازمان مربوطه ابلاغ شد. همچنین می‌توان به دیده شدن این صنعت در برنامه ششم توسعه، ‌به عنوان یکی دیگر از نمودهای توجه به این حوزه و درک جایگاه آن در افزایش توان و تولید ملی اشاره کرد.

با این‌همه به نظر می‌رسد حوزه صنایع دستی در مقام اجرا، آن‌گونه که باید و در حدی که لازم است مورد توجه قرار نگرفته و در عرصه تجاری و تعاملات با طرف‌های خارجی مد نظر قرار نمی‌‌گیرد. اینها همه در شرایطی است که معاون صنایع‌دستی سازمان، حمایت از ایجاد و راه‌اندازی کارگاه‌های بزرگ صادرات‌محور صنایع‌دستی، حمایت از تولید صنایع‌دستی توسعه روستایی و حمایت از کارگاه‌های صنایع دستی در حوزه فروش و صادرات را سه محور تحت پیگیری این سازمان برای دستیابی به سیاست‌های صنایع دستی در چارچوب اقتصاد مقاومتی عنوان کرده است؛ پروژه‌هایی که اگر از سوی سازمان میراث فرهنگی به اندازه کافی مورد حمایت قرار نگیرند، نتایج درخور را به دست نخواهند آورد.