نسیبه خیری

کارشناس مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران

در شرایطی که جهان در معرض تهدیدات محیط زیستی و بحران منابع تامین انرژی است، توریسم سبز به عنوان راهکاری پایدار برای توسعه این صنعت مورد توجه بسیاری از کشورهای گردشگر‌پذیر قرار گرفته است؛‌ بازاری کوچک اما در آستانه رشد. مشارکت‌های خلاقانه می‌توانند توریسم سبز را از بازاری کوچک به پدیده‌ای فراگیر با ایجاد مزیت رقابتی برای کشورهایی که چنین همکاری‌هایی را مورد حمایت قرار می‌دهند، تبدیل کنند. درصد توریست‌هایی که به واقع از توریسم پایدار مطلع هستند معلوم نیست اما ۶ درصد از کل گردشگران برای برخورداری از چنین شرایطی پول پرداخت کرده‌اند و ۳۴ درصد گردشگران برای داشتن چنین شرایطی حاضر به پرداخت پول هستند. اکثر طرح‌های داوطلبانه فعلی با مشارکت اندک شرکت‌ها و مشتریان مواجه شده‌اند. عدم مشارکت‌ها عمدتا از سه عامل نبود بینش نسبت به صرفه بودجه‌های جبرانی، دسترسی اندک به شرایط جبرانی و فقدان استانداردهای شناخته شده جبرانی برای سازمان‌هایی که این خدمات را ارائه می‌دهند نشأت می‌گیرند.

شروط تبدیل توریسم پایدار به یک پدیده فراگیر

۱) تنظیم توریسم پایدار با نیازهای فعلی مصرف‌کننده یا طرح‌های ترجیحی؛ به‌عنوان مثال قیمت اندک با ارائه گزینه‌های مختلف از توریسم پایدار به مصرف‌کنندگان، ایجاد جذابیت مالی توریسم پایدار و افزایش سهولت تامین محل اقامت در گردشگری پایدار.

۲) ایجاد نیاز یا ترجیحات جدید برای مشتریان در راستای توریسم پایدار از طریق مشهودسازی تلاش‌های زیست‌ محیطی توریسم سبز با نشان دادن اثر آن بر محل‌های خاص، روشن ساختن نحوه ارتباط پرداخت‌های توریستی با مزایای مشهود زیست محیطی، تغییر طرز تفکر و فرهنگ توریسم و پررونق کردن توریسم پایدار.

۳) ایجاد همکاری بین بخش دولتی و خصوصی برای توسعه استانداردها و برچسب‌های سبز در صنعت سفر و توریسم؛ مانند صنعت مواد غذایی که مصرف‌کنندگان امروزی در خریداری مواد مختلف با برچسب‌هایی از قبیل تجارت عادلانه، مواد معدنی و درصد کربن روبه‌رو هستند و به این ترتیب دامنه انتخاب‌های آنها گسترش یافته است. همچنین صنعت توریسم می‌تواند دولت‌ها را نسبت به ایجاد برچسب‌های سبز جهانی تشویق کند.

اختصاص بودجه‌های توریسم سبز

در حال حاضر منابع دولتی و خصوصی به‌منظور کاهش اثرات انتشار گازهای کربنی سرمایه‌گذاری می‌شوند که به‌طور نمونه می‌توان به موارد زیر اشار ه کرد:

بودجه تسهیلات محیط زیست جهانی که از سوی کنوانسیون تغییرات جوی سازمان ملل اداره می‌شود و بودجه‌های بانک جهانی برای مبارزه با تغییرات جوی که حدود ۲ میلیارد دلار است. همچنین بودجه‌های دومنظوره‌ای برای کاهش انتشار گازهای کربنی که به‌طور مستقیم به فعالیت‌های توریستی و مسافرتی مربوط نمی‌شود وجود دارد که البته بر کل صنعت توریسم تاثیر می‌گذارد؛‌ برای این منظور تا سال ۲۰۱۲، سالانه ۳میلیارد دلار در نظر گرفته شده است. همچنین سرمایه‌گذاری جهانی سرمایه‌های در معرض ریسک از ۶/ ۱ درصد کل سرمایه‌گذاری‌ها در سال ۲۰۰۳ به ۱۱ درصد در سال ۲۰۰۸ (حدود ۱۲ میلیارد دلار) رسیده است.

به هر حال بودجه‌های محدودی برای پروژه‌های پایدار در بخش سفر و گردشگری در نظر گرفته شده است اما هیچ طرح جبرانی که به‌طور مستقیم با محصولات توریسم در ارتباط باشد، وجود ندارد. از این‌رو فرصت مناسبی برای صنعت گردشگری و مقاصد توریستی به‌منظور همکاری در ایجاد بودجه‌های سبز نوآورانه که به‌طور مستقیم به سفر و گردشگری مربوط می‌شود فراهم خواهد آمد. برخی از شرایط سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایدار سفر و گردشگری وجود دارد که مصرف‌کنندگان می‌توانند به‌صورت بیش‌فعالانه‌ای در تامین مالی توریسم پایدار، از طریق رفع برخی نواقص ساختاری بودجه‌های جبرانی مشارکت کنند که این موضوع به‌طور ویژه شفافیت بیشتر و مشارکت بیشتر مصرف‌کننده را در پی خواهد داشت.

با این وجود چالش‌هایی برای تامین این بودجه‌ها وجود دارد که مستلزم برآورده ساختن پیش‌نیازهایی از جمله طراحی چارچوب قانونی مناسب برای ایجاد انگیزه در تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری در توریسم سبز شامل توسعه یک سیاست مالیاتی مناسب برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایدار سفر و گردشگری و ایجاد ارتباط بین طرح‌های مختص صنعت توریسم با صندوق‌های سرمایه‌گذاری سفر و گردشگری سبز است. مشارکت جامعه در سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های خاص بخش سفر و گردشگری که می‌تواند به سوق دادن صنعت به سمت پروژه‌های پایدار سفر و گردشگری و انگیزه دادن به مسافران برای مشارکت در صندوق سرمایه‌گذاری بینجامد نیز یکی دیگر از طرق تامین بودجه است. پیش نیاز بعدی اما تعریف نظام تدبیر و مدل عملیاتی صندوق سرمایه‌گذاری سبز سفر و گردشگری در قالب مدیریت و هیات‌مدیره صندوق سرمایه‌گذاری، تعریف پروژه‌های سرمایه‌گذاری و درک نیازهای اقتصادی سرمایه‌گذاران در صندوق‌های مشابه است. بحران فعلی اقتصادی نیاز فوری صنعت، دولت‌ها و جامعه را به تغییر ساختار شرکت‌ها و موسسات، تعریف مجدد ارزش‌ها و همکاری برای یافتن راه‌های نوآورانه نشان داد. تنها با همکاری همگان می‌توان به این نیازهای فوری پاسخ می‌دهد. موفقیت در این راه نه‌تنها مقاصد گردشگری را از حصول سود درازمدت صنعت توریسم و سفر مطمئن می‌کند بلکه در کوتاه‌مدت نیز شرکت‌ها را برای عبور از نابسامانی اقتصادی فعلی آماده می‌سازد.