دکتر علی اصغر شالبافیان/ استاد دانشگاه

اردن یکی از کشورهای پیشرو در حوزه گردشگری پزشکی است و نسبت به سایر مقاصد کلیدی گردشگری پزشکی، مدت زمان طولانی‌تری را فعالانه در حال توسعه و ارتقای این بخش بوده است. به عبارتی دیگر، از زمانی که بیماران عرب در طول دهه ۱۹۷۰ با اهداف پزشکی و درمانی، به بازدید از این کشور روی آوردند، فعالیت جدی در این عرصه را آغاز کرد. چنانچه در سال ۲۰۰۵ به‌عنوان مهم‌ترین مقصد گردشگری پزشکی در خاورمیانه شناخته شد و بانک جهانی در سال ۲۰۰۸ این کشور را اولین مقصد گردشگری پزشکی در خاورمیانه و پنجمین مقصد در دنیا رتبه‌بندی کرد. مزایای اصلی رقابتی اردن در گردشگری پزشکی هزینه‌های کم و نیز وجود پزشکان بسیار ماهر در این کشور است.

به‌طور کلی، برخی از مهم‌ترین نقاط قوت اردن به‌عنوان مقصد گردشگری سلامت عبارت است از: برخورداری این کشور از منابع درمانی طبیعی متنوع، موقعیت جغرافیایی اردن در تقاطع اروپا، آسیا و آفریقا، ثبات سیاسی، هزینه‌های کم درمان، آب‌های درمانی شفابخش با درجه حرارت زیاد، میزان رطوبت نسبی کم هوا و روزهای آفتابی متجاوز از ۳۰۰ روز در سال. با این‌همه گردشگری تندرستی، نسبت به گردشگری پزشکی در اردن کمتر توسعه یافته است.

نقش دولت و بخش خصوصی

گردشگری سلامت برای اردن یک محصول صادراتی بسیار مهم تلقی می‌شود، بنابراین دولت از این صنعت به‌عنوان یکی از بخش‌های بسیار مهم اقتصاد ملی حمایت کرده و همواره در توسعه و پیشبرد گردشگری پزشکی (از چند دهه قبل) و گردشگری تندرستی (اخیرا) فعال بوده است. در چند سال اخیر، هیات گردشگری اردن در همکاری فزاینده‌ای با بخش خصوصی تلاش‌هایش را به پشتیبانی از هر دو بخش گردشگری پزشکی و تندرستی اختصاص داده است. همچنین در سال‌های اخیر، چند استراتژی، طرح و مطالعه ملی برای حمایت و پشتیبانی از این دو بخش (بسیار بیشتر از فعالیت سایر کشورهای رقیب در این بخش‌ها) ترتیب داده شده است. مثلا در سال ۲۰۰۴، دولت اردن «استراتژی ملی گردشگری ۲۰۱۰-۲۰۰۴» را با هدف دو برابر کردن وسعت صنعت گردشگری اردن تا سال ۲۰۱۰ آغاز کرد. این استراتژی بر توسعه چند بازار جدید تمرکز کرد، که یکی از آنها «گردشگری سلامت» بود. همچنین وزارت برنامه‌ریزی و همکاری بین‌المللی اردن در سال ۲۰۰۴ مطالعه خوشه گردشگری پزشکی را برای حمایت از توسعه این بخش آغاز کرد و در سال ۲۰۰۹ نیز آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده، از تدوین یک استراتژی بازاریابی و ارزیابی تقاضای بازار گردشگری پزشکی در اردن پشتیبانی نمود. اقدامات وزارت بهداشت اردن در ترفیع استانداردهای گردشگری پزشکی و فراهم کردن خدمات پشتیبانی برای گردشگران پزشکی نیز گوناگون است.

برای مثال در سال ۱۹۹۸، یک دفتر ویژه در فرودگاه بین‌المللی ملکه علیا دایر کرد که گردشگران پزشکی ورودی را پشتیبانی می‌کند، فرآیند ثبت مدارک را تسریع و سرویس‌های رایگان رفت و برگشت به بیمارستان‌ها را فراهم می‌کند. در سال ۲۰۰۷، از تاسیس شورای اعتباربخشی مراقبت سلامت اردن حمایت کرد و در سال ۲۰۱۰، به‌منظور نظارت بر خدمات پزشکی فراهم شده برای گردشگران پزشکی و پیگیری شکایات صورت‌گرفته علیه پزشکان و بیمارستان‌ها، هیات‌مدیره گردشگری پزشکی را تشکیل داد. کشور اردن در سال ۲۰۰۹ اولین کنگره گردشگری پزشکی بین‌المللی را برگزار کرد و در همین سال یک کمپین بازاریابی گردشگری پزشکی شامل شبکه‌ای از چند پایگاه را در آمریکا راه‌اندازی کرد. همچنین میزبان یک تور آشناسازی برای اعضای انجمن گردشگری پزشکی شد که متخصصان برتر مراقبت سلامت آمریکا را برای بازدید از بیمارستان‌های مورد تایید و اعتبار JCI در کشور دعوت کرد.

خدمات، مقاصد و بازارهای گردشگری سلامت

درمان‌های متداول و مورد تقاضای گردشگران پزشکی در اردن شامل جراحی قلبی- عروقی، پیوند عضو، درمان سرطان، جراحی ارتوپدی و جراحی پلاستیک می‌شود و گردشگری دنداپزشکی نیز از رشد چشمگیری برخوردار است. علاوه‌بر اینها، بیمارستان‌های اردن در صدمات نخاعی، پیوند قرنیه و طب جایگزین متخصص هستند. تقریبا ۶۰-۵۵ بیمارستان خصوصی در صنعت گردشگری پزشکی اردن فعالیت می‌کنند و تاکنون ۱۰ بیمارستان، کلینیک و مرکز درمانی این کشور، موفق به کسب گواهی و اعتبار از JCI شده‌اند. این مراکز از ظرفیت پذیرش بسیار زیادی برخوردارند؛ علاوه‌بر آن، سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای نیز برای توسعه این بیمارستان‌ها و ساخت تاسیسات جدید در حال انجام است. بیمارستان‌های اردن با بیمارستان‌های مطرح، نظیر کلینیک مایو، مرکز پزشکی کلیولند و بیمارستان گای اند سنت توماس در تعامل هستند. اردن یک مقصد معتبر برای گردشگران پزشکی کشورهای عربی است؛ با این‌همه کشور اردن همچنان در پی جذب بیماران بیشتری از خارج از منطقه (مثل ایالات متحده و بریتانیا) است.

نمایه آماری

متوسط درآمد صنعت گردشگری پزشکی اردن، سالانه یک میلیارد دلار با رشد ثابت ۱۰ درصدی یا بیشتر برآورد شده است. بنابر گزارش انجمن بیمارستان‌های خصوصی اردن در سال ۲۰۰۷، ۲۱۰ تا ۲۵۰ هزار بیمار خارجی از ۸۴ کشور که اکثر آنها از کشورهای همسایه (یعنی بیماران عرب) و سه هزار و ۴۰۰ نفرشان از ایالات متحده، بریتانیا و کانادا بودند در ۴۴ بیمارستان و مرکز پزشکی اردن پذیرش شدند. برآورد دیگری نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۸، ۲۵۰هزار گردشگر پزشکی از اردن بازدید کرده‌اند و متوسط مخارج هر گردشگر پزشکی، روزانه ۸۳ دینار (واحد پول اردن) بوده است. در همین سال سهم گردشگری پزشکی در اقتصاد اردن ۹/ ۱ میلیارد دینار برآورد شده؛ یعنی یک رشد ۲۵ درصدی نسبت به سال ۲۰۰۷. به علاوه، طبق آمار موسسه توسعه بنگاه‌های اقتصادی اردن، در سال ۲۰۰۹ درآمد اردن از بخش گردشگری پزشکی بیش از ۲۲۰ هزار گردشگری پزشکی، ۴/ ۱ میلیارد دلار بوده است.

منبع: کتاب گردشگری سلامت در رویکردی جامع