نفیسه رضائی

کارشناس ارشد مدیریت بازاریابی گردشگری

نقطه آغاز آشنایی من با این جشنواره، نگارش پایان‌نامه بود. یافتن یک رویداد فرهنگی در کشور که دارای ابعاد گردشگری است و بهترین اتفاقات، مرا به جشنواره آیین گل‌غلتان در شهر امیریه شهرستان دامغان استان سمنان رساند. آنچه درباره این منطقه باید می‌دانستم: استان سمنان در گذشته جزو چهاردهمین ایالت تاریخی «ورن یا ورنه» از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی در دوران باستان بوده است. شهرستان دامغان به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران که روزگاری نیز پایتخت اشکانیان بوده‌، بر سر راه جاده ابریشم قرار داشته و یونانی‌ها آن را «هکاتم پلیس» ‌نامیدند. شهر امیریه در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهر دامغان و حاشیه جاده دامغان- سمنان واقع شده است. قدمت شهر به زمان حکومت قاجار (ناصرالدین شاه) برمی‌گردد. داماد شاه به نام امیرمحمدخان سپهسالار با تصمیم به اقامت در این منطقه، امارت و کاروانسرایی احداث می‌‌کند و موجب رونق بیشتر این روستا (شهر کنونی) می‌شود.

اما پس از تماس تلفنی و حضوری با مسوولان برگزاری این جشنواره و جست‌وجوی اطلاعات در منابع مکتوب و شفاهی موجود، آنچه در مورد آیین گل‌غلتان به‌دست آوردم: آیین گل‌غلتان یکی از آیین‌های به جای مانده در شهر امیریه دامغان و اطراف آن از جمله روستاهای حسن‌آباد و جزن است که در مراسمی زنانه و در نخستین بهار زندگی کودک اجرا می‌شود. اعضای خانواده به چیدن گل‌های محمدی رفته، سپس گل‌ها را پاک می‌کنند، میهمانان خود را از اعضای فامیل و همسایگان دعوت می‌کنند‌، نوزاد را به حمام برده و کودک تمیز را در میان پارچه‌ای پاکیزه می‌گذارند. ۴ نفر که غالبا اعضای فامیل او همچون خاله، عمه و سایر افراد هستند، گوشه‌های پارچه را می‌گیرند و با ذکر صلوات و خواندن اشعار که به زبان محلی، روایی نام دارد، گل‌های محمدی را روی کودک می‌ریزند و او را برای دقایقی در گل می‌غلتانند. مردم این دیار معتقدند این عمل، سلامتی و شادابی نوزاد را تضمین می‌کند و ذکر نام حضرت محمد (ص) در میان عطر گل‌های محمدی، موجب آرامش روح و روان کودک می‌شود.

از آنجایی که این رسم جزو فرهنگ شفاهی مردم بوده است، منابع مکتوب در این رابطه اندک است، ولی طبق آنچه مردم محلی می‌گویند، قدمت آن به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد که از ابتدا توسط زنان اجرا می‌شده‌‌است.

نمونه‌ای از روایی‌هایی که توسط زنان محلی طی برگزاری آیین خوانده ‌می‌شود، این است: «همه کوه و کمر بوی تو داره یا محمد... کدوم گل جلوه روی تو داره یا محمد... همان ماهی که از کوه می‌زند سر... نشان از ابروی تو داره یا محمد». سه عنصر مهم این آیین شامل: نوزاد، گل محمدی و شادی ‌است.

مراحل برگزاری گل‌غلتان

این رویداد محلی در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان دامغان برای اولین بار در ابعادی بزرگ‌تر در شهر امیریه برگزار شد و پس از آن هر سال اردیبهشت ماه، همزمان با رویش گل‌های محمدی در این شهر برپا می‌شود. این جشنواره در سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران با شماره ۱۷۷ به ثبت ملی رسیده است.

سال گذشته هشتمین دوره جشنواره طی ۳ روز برگزار شد و برنامه‌ها شامل غبار روبی از مزار شهدا در روز نخست؛ چیدن گل محمدی پیش از طلوع آفتاب، اجرای موسیقی محلی، برپایی غرفه‌های صنایع‌دستی، بازدید از قلعه شهر، اجرای بازی‌های محلی و رصد ستارگان در مجموعه تفریحی مبارک‌آباد در روز دوم؛ و اجرای رسم گل‌غلتان در سالن ویژه برای نوزادان، اجرای جشن در سالن جشنواره، اجرای موسیقی محلی و بازدید از غرفه‌های صنایع دستی در روز سوم می‌شد. در دوره پیش، افراد از ۸ استان کشور و اکثرا به‌صورت خانوادگی یا با اقوام خود در جشنواره گل‌غلتان شرکت کرده بودند. بنابراین می‌توان این جشنواره را یک برنامه فراغت جمعی برای خانواده‌های ایرانی دانست. بازدید از سایر آثار تاریخی و طبیعی شهر امیریه و شهرستان دامغان شامل غار شیربند، برج طغرل، مسجد تاریخانه، دیوار بارو، دریاچه نمک، چشمه قلقل، چشمه فیخار، منطقه کوهستانی گیو تنگه، کویر و تپه‌های ماسه‌ای نیز توصیه می‌‌شود.

نقاط مثبت جشنواره

از دید کارشناسی، این جشنواره دارای دو نقطه مثبت و مهم بود:۱- مشارکت و پشتیبانی مردم محلی به‌ویژه زنان در انجام فعالیت‌هایی از قبیل چیدن گل‌های محمدی، تمیز کردن گل‌ها و بسته‌بندی برای استفاده در اجرای مراسم، اجرای آیین گل‌غلتان برای نوزادان ثبت‌نام شده، خواندن اشعار محلی (یا روایی) همراه با نواختن سازهای سنتی همچون دف، پخت و فروش غذاهای سنتی، فروش کرباس‌های دست‌بافت خود (صنایع‌دستی این منطقه) و ۲- مدیریت دقیق و منظم شهرداری و شورای شهر امیریه به‌عنوان متولی اصلی برگزاری جشنواره.

امسال نهمین دوره جشنواره گل‌غلتان در تاریخ ۱۵ الی ۱۷ اردیبهشت ماه در شهر امیریه برگزار خواهد شد. خانواده‌ها می‌توانند با گل‌غلتان نوزاد خود در گل‌های محمدی، شرکت در این رسم و آیین کهن ایرانی را در آلبوم خاطرات فرزند خود ثبت کنند و با گذراندن لحظات خوش با خانواده و دوستان خود، ضمن لذت بردن از این پدیده فرهنگی در خاستگاه آن، با افزایش دانش فرهنگی خود و کسب تجربه جدید و متفاوت، مبعث حضرت رسول (س) را امسال به‌صورت متفاوتی جشن بگیرند.

با مراجعه به وب‌سایت www.golghaltan.com می‌توان از اطلاعات دقیق‌تر درباره نحوه ثبت نام نوزاد، دسترسی به منطقه و اقامت مطلع شد.