دکتر مصطفی عمادزاده / حمیرا هاشمی

جهانی شدن بهداشت و درمان باعث ایجاد شکل جدیدی از گردشگری شده است که عموما به‌عنوان گردشگری سلامت شناخته می‌شود. گردشگری پزشکی یکی از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت است که با مداخله مستقیم مسائل پزشکی ارتباط دارد و به‌عنوان یکی از ابعاد گردشگری به توسعه پایدار و پویایی اقتصاد کشورها کمک می‌کند. گردشگری پزشکی به‌طور ساده، مسافرت با هدف بهبود سلامتی تعریف و عبارت است از فعالیتی اقتصادی که شامل تبادلات خدماتی و ادغام دو بخش گردشگری و پزشکی می‌شود. این نوع از گردشگری امروزه از آهنگ رشد سریعی برخوردار شده و برای مقصد گردشگری درآمد و اشتغال قابل‌توجهی را به ارمغان آورده است.

موقعیت جغرافیایی، آب و هوای خاص، منابع طبیعی گسترده مانند چشمه‌های آب گرم و مناطق دارای گل و لای برای درمان و وجود پزشکان ماهر و سرشناس بین‌المللی در رشته‌های مختلف از عوامل مهم در لزوم توجه به توسعه صنعت گردشگری پزشکی در کشور ایران است. هزینه پایین (در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا) و کیفیت بالای خدمات درمانی، سابقه کهن پزشکی و طب سنتی و هزینه‌های پایین حمل‌ونقل و اقامت جهت سفر به ایران از دیگر موارد راهگشا در این زمینه هستند. جذب گردشگر پزشکی باعث فعال‌سازی بخش‌های مختلف اقتصادی از قبیل خدمات درمانی، مکان‌ها و بخش‌های توریستی می‌شود و علاوه‌بر ایجاد درآمد ارزی می‌تواند فرصت‌های شغلی بسیاری را ایجاد کند.

مولفه‌های توسعه گردشگری پزشکی اصفهان

استان اصفهان به واسطه قرار گرفتن در مرکز ایران، دارا بودن توپوگرافی خاص، شرایط اقلیمی، آثار و ابنیه تاریخی ثبت شده ملی و جهانی، و مرکز تولید صنایع‌دستی همواره مورد توجه بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی بوده است. علاوه‌بر اینها این استان و به صورت مشخص شهر اصفهان به‌دلیل وجود مراکز درمانی مانند بیمارستان صدوقی، مرکز تخصصی قلب چمران، مرکز چشم پزشکی صدرا، کلینیک‌های باروری و ناباروری، دیالیز، ارتوپدی و... از قابلیت‌ توسعه صنعت گردشگری پزشکی برخوردار است. همچنین تاسیس و راه‌اندازی شهرک سلامت اصفهان، عامل مهمی در رشد شاخص‌های بهداشت و سلامت و در نهایت بهبود صنعت گردشگری سلامت در شهر اصفهان خواهد بود. این موارد می‌توانند اصفهان را در صنعت گردشگری پزشکی متمایز کنند. بنابراین، اصفهان قابلیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری پزشکی را دارد. چنانچه این نوع از گردشگری در شهر اصفهان مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند به بخش قابل‌توجهی از نیازهای بازار منطقه و کشورهای همسایه پاسخ دهد. مقاله حاضر که چکیده یک رساله کارشناسی ارشد در حوزه مدیریت جهانگردی در دانشگاه شیخ بهایی است، در قلمرو مطالعات گردشگری سلامت قرار می‌گیرد و در بازه زمانی آذر ماه ۱۳۹۳ تا مرداد ماه ۱۳۹۴ انجام شده است. این پژوهش به بررسی مولفه‌های پزشکی، رفاهی- خدماتی و اقتصادی موثر بر توسعه گردشگری پزشکی در شهر اصفهان از دیدگاه پزشکان متخصص پرداخته است. مولفه‌های پزشکی مورد بررسی در این پژوهش شامل: کیفیت درمان، تعرفه درمانی برای گردشگران خارجی، زیرساخت‌های درمانی نظیر کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها (برای بیمار و همراه بیمار)، بیمه، تعیین وقت پزشکی و دوره بهبودی، خدمات درمانی و تخصص‌های قابل ارائه به گردشگران خارجی است. همچنین مولفه‌های رفاهی - خدماتی شامل: خدمات غذایی برای بیماران، خدمات اقامتی بیماران (هتل‌ها)، خدمات تفریحی، خدمات رفاهی ارتباطی (مترجم، وب‌سایت و...) عنوان می‌شود. مولفه‌های اقتصادی این پژوهش نیز شامل: افزایش درآمد ارزی، اشتغال‌زایی، افزایش درآمدهای ریالی، استفاده بهینه از ظرفیت‌های درمان و ترغیب سرمایه‌گذاران بخش گردشگری پزشکی می‌شود.

پزشکان متخصص قلب و عروق، پوست، چشم و زنان و زایمان شهر اصفهان، به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده‌اند. مطابق آمار سازمان نظام پزشکی اصفهان در تابستان ۱۳۹۴، حجم جامعه مذکور ۲۶۳ نفر بوده است. لیست پزشکان متخصص شهر اصفهان در دسترس بود و متناسب با تعداد کل پزشکان در هر تخصص به‌طور کاملا تصادفی نمونه گرفته و به این منظور از جدول اعداد تصادفی استفاده شد. برای تعیین حجم نمونه چون واریانس جامعه آماری در دست نیست، ابتدا یک مطالعه مقدماتی روی ۳۰ نفر از پزشکان انجام گرفت، سپس تعداد ۱۵۴ پرسشنامه توزیع شد.نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که مولفه‌های رفاهی - خدماتی بیشتر از سایر مولفه‌ها بر توسعه گردشگری پزشکی در شهر اصفهان تاثیر دارند. فعالیت‌ها در شهر اصفهان در زمینه گردشگری سلامت به صورت متمرکز و منسجم صورت نمی‌گیرد. برخی از زیرساخت‌های درمانی، کلینیکی و بیمارستانی در شهر اصفهان قدیمی و دارای استانداردهای بین‌المللی نیستند. همچنین در تعیین وقت پزشکی و نوبت‌دهی اینترنتی با معضل روبه‌رو هستیم، برخی از بیمارستان‌های شهر اصفهان جایی را برای دوره بهبودی و نقاهت ندارند. پزشکان متخصص و فوق تخصص مجرب در شهر اصفهان وجود دارند و تجهیزات پزشکی در شهر اصفهان پیشرفته است، ولی ارتباط مناسب بین پزشک و بیمار باید تقویت شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود با ایجاد مراکز اطلاع‌رسانی و تبلیغات گسترده در رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های اینترنتی در مورد کیفیت خدمات و تجهیزات پزشکی و معرفی پزشکان شهر اصفهان گامی موثر در جهت جذب گردشگران پزشکی و رونق صنعت گردشگری پزشکی در این شهر برداشته شود. همچنین پیشنهاد می‌شود اطلاع‌رسانی و آموزش پزشکان در زمینه گردشگری پزشکی افزایش یابد. تقویت و گسترش زیر ساخت‌های درمانی، امکان نوبت‌دهی اینترنتی برای پزشکان متخصص شهر اصفهان و امکان استفاده از کارت‌های الکترونیکی بین‌المللی توسط گردشگران پزشکی خارجی نیز از دیگر مواردی است که پیشنهاد می‌شود مورد توجه قرار گیرد. پاسخگو بودن مدیران بیمارستان‌ها و استقبال آنها از گردشگری سلامت، وجود بیمه گردشگری سلامت و اطلاع‌رسانی کافی در این زمینه از عوامل موثر بر توسعه گردشگری پزشکی در شهر اصفهان هستند.