آیا بازار گردشگری در خدمت میراث فرهنگی است؟ بخش خصوصی پاسخ میدهد
کلید مرمت بناهای تاریخی
در حالی که در سایر کشورها بخش‌خصوصی حاضر به ورود به پروژه‌‌‌های مرمتی بدون دخالت دولت است، در ایران به نظر می‌رسد بخش‌خصوصی انتظار دارد دولت برای پروژه‌‌‌های مرمتی خود را کنار نکشد و بخشی از منابع مالی را تامین کند. چرا این اتفاق افتاده‌است؟
محمد ملکشاهی پژوهشگر اقتصاد و فعال حوزه توریسم در این باره به «دنیای اقتصاد» میگوید: شرایطی که ما در ایران تجربه می‌کنیم با کشورهایی که مشابه کشورمان به لحاظ میراث فرهنگی غنی هستند، تفاوت دارد. از این روست که نمی‌توانیم با مقایسه کشورمان با سایرین به یک دستورالعمل واحد برسیم. در کشورهایی که گردشگری رونق قابل ملاحظه‌‌‌ای دارد، طبیعی است که بخش خصوصی تمایل بیشتری به ورود به حوزه میراث فرهنگی و مرمت آثار داشته باشد. در ایران می‌توان گفت کسانی که در حال فعالیت در این حوزه هستند عاشق کشورشان هستند و از همین روست که سرمایه و زمان خود را در این زمینه هزینه می‌‌‌کنند.
او با اشاره به اینکه ورود به حوزه میراث فرهنگی در ایران تبدیل به فعالیت‌‌‌‌‌‌هایی مشابه خیریه شده است، میافزاید: صنعت گردشگری در ایران ناپایدار است و این موضوع در هر دو حوزه خارجی و داخلی صدق میکند. در بعد خارجی به واسطه شرایطی که در آن به سر می‌‌‌بریم تعداد توریست‌‌‌های خارجی کاهش یافته و از بعد داخلی نیز تورم و مشکلات اقتصادی باعث ضربه خوردن صنعت گردشگری شده است.
ملکشاهی ادامه میدهد: با توجه به شرایطی که برشمردم افراد با دید اقتصادی نمی‌توانند وارد فعالیت مرمتی شوند. از همین روست که از دولت انتظار می‌‌‌رود برای حفاظت از ابنیه تاریخی که بخشی از وظیفه ذاتی‌‌‌اش است ورود پیدا کرده و بخشی از بودجه را تامین کند. البته این موضوع یک مزیت دارد، وقتی دولت در این کار مشارکت داشته باشد بخشی از ریسک‌‌‌هایی که خودش باعث آن است و به صنعت گردشگری صدمه می‌‌‌زند را کاهش میدهد.
به گفته این پژوهشگر اقتصاد زمانی که از کمک دولتی صحبت می‌کنیم به معنای دخالت این نهاد نیست. او میگوید: دخالت‌های دولتی هیچ‌گاه خوب نیست. هر گاه دولت در حوزه گردشگری‌سازوکار ایده داده، بیشتر از آنکه به رونق این صنعت کمک کند، آن را با چالش مواجه کرده است. به عنوان مثال شاهدیم متولی گردشگری، شرکت مادرتخصصی توریسم راه می‌اندازد در حالی که دولت نباید شرکت داری کند و این کارها تنها به شکل‌گیری فرآیندهایی می‌‌‌انجامد که به گردشگری کشور کمکی نمی‌کنند. ملکشاهی میافزاید: به جای دخالت دولتی، متولی گردشگری باید مشوق‌هایی را برای فعالان اقتصادی در نظر بگیرد تا آنها مایل به ورود به این عرصه شوند. البته زمانی که از مشوق صحبت می‌کنیم باید لوازم آن را هم مدنظر داشته باشیم. مشوق‌‌‌ها باید به طوری در نظر گرفته شوند که همه به شکل یکسان از آنها استفاده کرده و امکان سوءاستفاده از آنها فراهم نشود.
او میگوید: برای جلوگیری از فسادزا بودن مشوق‌‌‌ها باید قواعد آنها ساده و شفاف بوده و قابل نظارت و پیگیری باشند. در همین راستا ما نیازمند سامانه‌ای هستیم که هر کسی امکان دسترسی به آن را داشته باشدو با توجه به علاقه‌مندی، صلاحیت و میزان سرمایه‌اش، بتواند در یک‌سازوکار مشخص به این حوزه ورود کند.
سرمایه‌گذاران بخش میراث تعدادشان محدود است، در حالی که بهره‌برداری از این بناها اگر با خلاقیت همراه باشد مخاطبان ویژه خود را دارد، نمونه‌‌‌اش رزرو بودن برخی از اماکن به واسطه حسن شهرت آنهاست. آیا مشکل ما در ایران فقدان خلاقیت و خدمات استاندارد نیست؟ پاسخ ملکشاهی به این سوال به چالش‌‌‌های مرتبط با کم رونقی توریسم در ایران برمی‌گردد. او میگوید: همیشه یک فرد بسیار خلاق می‌تواند کاری انجام دهد اما ما باید دید ی کلان و فراتر از خلاقیت‌های فردی داشته باشیم. در حوزه ورود بخش خصوصی به مرمت و بهره‌برداری از بناهای تاریخی ما درگیر مساله تعداد محدود توریست‌‌‌های داخلی و خارجی به واسطه فقدان ثبات اقتصادی داخلی و شرایط کشور هستیم. همین موضوع سبب شده با هر اتفاق در عرصه منطقه و جهانی بازار گردشگری خارجی ما صدمه ببیند و با هر شوک اقتصادی بازار گردشگری داخلی دچار رکود شود.
او اضافه میکند: چنانچه شرایط باثباتی در ایران به وجود آید، کشورمان می‌تواند از ظرفیت بالای خود هم در حوزه گردشگری داخلی و هم توریسم خارجی بهره بگیرد. این موضوع به‌ویژه در حوزه گردشگری ورودی مصداق دارد. ما در ایران تعداد بالای آثار جهانی ثبت شده در یونسکو را در کنار جاذبه‌‌‌های طبیعی، اقوام و عشایر و... داریم. همه این موارد در کنار هم یا حتی به‌تنهایی می‌تواند باعث جذب گردشگران خارجی به ایران شود. با این حال متاسفانه تاکنون بهره چندانی از این ظرفیت‌‌‌ها نبرده‌ایم و آمار گردشگری ما نسبت به کشورهای همسایه بسیار پایین‌تر است.
رکود توریسم در ایران عملا بازار (شرایط لازم) سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در حوزه مرمت بناهای میراثی را غیرجذاب کرده است. این در حالی است که در جایی مثل ایتالیا، به دلیل رونق گردشگری، بخش خصوصی انگیزه دارد به واسطه درآمد حاصل از ورود توریست‌‌‌ها به بناهای تاریخی نیازمند ترمیم، نسبت به مرمت این بناها با سرمایه خود اقدام کند. گفته‌‌‌های این کارشناس اقتصاد و گردشگری نشان میدهد، کمبود سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در حوزه میراث فرهنگی و تبدیل شدن این مقوله به یک امر خیریه به مواردی مربوط می‌شود که باید متولی گردشگری به آنها رسیدگی فوری داشته باشد.
از این روست که در کنار نشست با خیرین و علاقه مندان به ایران، متولی توریسم باید ایجاد سازوکارهای شفاف و مشخص را برای واگذاری این بناها تعریف کند. علاوه بر آن همچنان که ملکشاهی نیز به آن اشاره کرد، عدم‌ثبات اقتصادی داخلی و شرایط خارجی نیز بر توریسم اثر زیادی دارند. متولی گردشگری که در جلسات هیات دولت حضور دارد، باید بتواند سایر وزرا را متقاعد کند که صنعت توریسم، به عنوان یک صنعت سبز توان آن را دارد که هم شرایط اقتصادی را بهبود دهد و هم باعث تعامل شهروندان ایرانی با یکدیگر و سایر کشورها شود.
