کدام عرصههای طبیعی ایران در قالب سند جدید وزارت گردشگری قرار میگیرند؟
پارک طبیعتگردی نداریم!
در سند «چارچوب مفهومی، مدیریت و بهره‌‌‌برداری پایدار از پارکهای طبیعتگردی» این پارک‌‌‌ها چنین تعریف شده‌‌‌اند: «پارکهای طبیعتگردی عرصههای طبیعی هستند که در آنها خدمات طبیعتگردی به گردشگران مانند اقامت، پذیرایی و انجام فعالیت‌‌‌هایی نظیر پرنده‌‌‌نگری، رفتینگ، کوهنوردی، غارنوردی و... با رعایت ضوابط زیست‌‌‌محیطی و بالاترین سطح ممکن پایبندی به اصول توسعه پایدار مدیریت با رویکرد آموزش و آگاهی‌بخشی ارائه می‌شود.» علاوه بر آن در این سند تبصره‌‌‌ای درباره مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست اختصاص داده شده که در آن آمده است: «در مناطق چهارگانه تابع سازمان حفاظت محیط‌زیست، پارکهای طبیعتگردی حکم مدل مطلوب جهت مدیریت و توسعه گردشگری پایدار و مبنایی جهت صدور مجوزهای فعالیت‌‌‌های گردشگری را داشته و مدیریت حفاظت از مناطق مورد نظر، تابع عناوین و ساختارهای موجود در سازمان مذکور هستند.»
از نظر نگارندگان این سند، چند هدف برای تشکیل این پارک‌‌‌ها وجود دارد که شامل ایجاد بستری برای حفاظت، احیا و بهره‌‌‌برداری ماندگار از گنجینه‌‌‌های زیستی- فرهنگی کشور، زمینه‌سازی برای جذب سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به کشور در راستای توسعه ماندگار ایران و ایجاد بستری برای بهبود معیشت و جذب نخبگان جوامع محلی به مشاغل پا‌برجا در مناطق با ارزش زیستی فرهنگی می‌شود.
در این باره که پارکهای طبیعتگردی در چه مناطقی امکان تاسیس دارند، این سند هر منطقه دارای پتانسیل و متقاضی را عنوان کرده است که شامل مناطق طبیعی ملی تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مناطق چهارگانه، تالاب‌‌‌ها و مناطق شکار ممنوع تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست و مناطق تحت نظارت کنوانسیون‌‌‌های بین‌المللی در زمینه حفاظت از طبیعت و محیط‌زیست، محدوده‌‌‌های میراث طبیعی ملی و میراث طبیعی جهانی و محدوده‌‌‌های طبیعی و تاریخی- فرهنگی ثبت‌شده توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، محدوده ژئوپارک‌های ملی و جهانی در داخل کشور مورد تایید فنی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و اراضی مستثنیات با رعایت ضوابط و مقررات مربوطه می‌‌‌شوند.
اصول پارکهای طبیعتگردی چیست؟ در این سند در این باره آمده است: «ایجاد پارکهای طبیعتگردی نیازمند دارا بودن ظرفیت‌‌‌های بالقوه و بالفعل در یک عرصه طبیعی است. ظرفیت (بالقوه و بالفعل) گونهگونی زیستی و فرهنگی هر یک از عرصههای طبیعی و مدیریت آنها با اصول حفاظت و بهره‌‌‌برداری پایدار، کیفیت خدمات گردشگری، میزان پایبندی به اصول و مفاهیم توسعه پایدار، منابع انسانی و آموزش، ایمنی و امداد و مدیریت، خلاقیت و نوآوری و اطلاعرسانی و بازاریابی، منجر به ایجاد پارکهای طبیعتگردی می‌شود.»
زمانی که از ظرفیت گونهگونی زیستی و فرهنگی صحبت می‌‌‌‌‌‌کنیم از نظر نگارندگان این سند مواردی مانند غنای بستر طبیعی و گونهگونی زیستی- فرهنگی، گونه‌‌‌های شاخص و بوم‌‌‌زاد در فون (پوشش جانوری) منطقه، گونه‌‌‌های شاخص و بوم‌‌‌زاد در فلور (پوشش گیاهی) منطقه، چشم‌اندازهای بکر طبیعی و ساختارهای ارزشمند زمین‌شناختی، وجود سایت‌‌‌های ارزشمند میراث فرهنگی در منطقه، اقوام، عشایر و فولکلور خاص و منحصر به فرد و برخورداری از آسمانی تاریک مدنظر است. آنها در این سند همچنین درباره حفاظت و بهره‌‌‌برداری پایدار به مواردی مانند اقدامات حفاظتی صورت‌گرفته به منظور حفاظت از سیمای طبیعی، میراث فرهنگی، ماندگاری فرهنگ بومی، انواع فعالیت‌‌‌های مرتبط با گردشگری ماجراجویانه و اقدامات صورت گرفته در راستای رونق تولید صنایع دستی در منطقه اشاره کرده‌‌‌اند.
همچنین از نظر نگارندگان برای آنکه از سیمای طبیعی منطقه حفاظت شود حضور تمام وقت دست کم یک نفر کارشناس آموزش‌دیده و آشنا به حیات گیاهی و جانوری منطقه و پایش پیوسته محیط طبیعی محدوده پارک نیاز است. ضمن اینکه در کنار آن باید تقویت و احیای پوشش گیاهی و حیات جانوری آسیب‌دیده، ایجاد دست‌کم یک پایگاه حفاظت از سیمای طبیعی منطقه، متناسب با ساختارهای معمول در دو سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی، مراتع و آبخیزداری، حضور دست‌کم یک نفر کارشناس زمین‌شناسی، آشنا با چشم‌اندازهای طبیعی منطقه، تعامل با مراکز علمی معتبر بین‌المللی در راستای حفاظت از گونهگونی زیستی منطقه و تعامل با مراکز علمی معتبر ملی را باید لحاظ کرد.
زمانی که از کیفیت خدمات گردشگری صحبت می‌شود نیز از نظر تدوین‌‌‌کنندگان این سند مواردی نظیر تاسیسات اقامت ثابت، تاسیسات اقامتی غیر‌ثابت، امکانات حمل‌ونقل محلی، وجود مسیرهای گردشگری تعریف‌شده، خدمات پذیرایی، شبکه ارتباطی و مخابرات و اطلاعرسانی و آگاه‌رسانی مدنظر است. اقامت ثابت نیز در این پارک‌‌‌ها، هتل‌‌‌های چند‌ستاره نیست بلکه، نگارندگان مواردی مانند اقامتگاه‌‌‌های بوم‌گردی طراحی‌شده بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار ایرانی و با رعایت ضوابط زیست محیطی در محوطه پارک و فراهم آوردن اقامت در اقامتگاه‌‌‌های بوم‌گردی روستاهای پیرامون منطقه و تاسیسات اقامتی سبز و متناسب با اصول توسعه پایدار را مدنظر دارند. تاسیسات اقامتی غیر‌ثابت نیز در این سند ایجاد اردوگاه‌‌‌های موقت بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار ایرانی و با رعایت ضوابط زیست محیطی است.
در عرصههای طبیعی، تردد نسبت به فضای شهری متفاوت است. درا‌ین سند چند گزینه برای حمل‌ونقل آمده که شامل امکانات حمل‌ونقل محلی، استفاده از وسایل حمل‌ونقل برقی، بهره‌گیری از خودروهای دو دیفرانسیل بنزینی با کمترین سطح ممکن آلایندگی، فراهم بودن امکان پارک خودروی شخصی در پارکینگی ایمن و ترجیحا سرپوشیده در محل ورودی پارکهای طبیعتگردی و تردد با وسایل نقلیه تابع پارک طبیعتگردی در منطقه، استفاده از روش‌های سنتی جابه‌جایی(نظیر درشکه، اسب، شتر و...) با رعایت حقوق حیوانات و استفاده از دوچرخه و وسایل مشابه پیشنهاد شده است.
همچنین تردد در همه مناطق پارک مجاز نیست بلکه بر اساس این سند مسیرهای گردشگری برای بازدید از حیات وحش، پوشش گیاهی و جاذبه‌‌‌های زمین‌شناختی منطقه بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار و بیشینه پایبندی به ملاحظات زیست محیطی طراحی شده است و در این مسیر تابلوهای تفسیری و اطلاعرسانی حداقل دو‌زبانه (فارسی و انگلیسی) بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار را شاهد هستیم. میزان پایبندی به اصول و مفاهیم توسعه پایدار نیز در این سند مولفه‌‌‌هایی مانند طراحی و ساخت سازه‌‌‌های ثابت و متحرک بر اساس اصول معماری پایدار، مدیریت منابع آبی و پساب‌ها، مدیریت پسماندها، مدیریت آلودگی‌‌‌های نوری و صوتی در منطقه، استفاده از انرژی‌‌‌های نو و تجدیدپذیر، ترسیب کربن، احترام به فرهنگ، باورها و سبک زندگی جوامع محلی و مشارکت جوامع محلی در فعالیت‌‌‌ها را شامل می‌شود.
از نظر نگارندگان زمانی که از منابع انسانی و آموزش صحبت می‌شود نیز سه گروه لحاظ می‌‌‌شوند؛ آموزش کارکنان، آموزش جوامع محلی و آموزش گردشگران. علاوه بر اینها ایمنی و امداد نیز در این پارک‌‌‌ها اهمیت زیادی دارد و در موضوع مدیریت، خلاقیت و نوآوری و اطلاعرسانی و بازاریابی باید مدیریت اطلاعرسانی، بازاریابی و رزرواسیون و شیوه‌‌‌های مدیریت اثرات گردشگران در نظر گرفته شود.
برای اطلاعرسانی درباره جاذبه‌‌‌های پارکهای طبیعتگردی نیز در این سند چند مورد آمده است که از جمله آنها می‌توان به ایجاد مرکز بازدیدکنندگان با هدف معرفی سیمای طبیعی و فرهنگی ترجیحا در محل ورودی پارک، طراحی کلیه محیط‌‌‌های عمومی پارکهای طبیعتگردی بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار، به گونه‌ای که زمینه آشنایی گردشگران را با ارزش‌‌‌های طبیعی و فرهنگی منطقه فراهم کند، استفاده از تصاویر سیمای طبیعی و فرهنگی منطقه در تاسیسات اقامتی، رستوران‌ها و چایخانه‌‌‌های پارکهای طبیعتگردی، همراه با توضیحاتی مفید و مختصر، دست کم به دو زبان فارسی و انگلیسی، تولید محتوا و انتشار آن با هدف آگاهی‌بخشی و ترویج گردشگری پایدار در وب‌سایت و شبکه‌‌‌های اجتماعی مجموعه، برخورداری از وب‌سایت فعال و پویای حداقل دو‌زبانه، فعالیت مستمر و پویا در شبکه‌‌‌های اجتماعی و طراحی بروشور حداقل به دو زبان با اولویت انتشار در فضای مجازی اشاره کرد. این سند در بخش‌‌‌های دیگر به موضوع خوراک، امداد و نجات، مدیریت و... می‌‌‌پردازد که در همه آنها تلاش شده است توسعه پایدار در اولویت قرار گیرد.
